Cfrtjryk

Narodowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej
widok z północy
Typ teatru	teatr dramatyczny
Założyciel(e)	Mateusz Witkowski
Kierownictwo artystyczne	Jan Polewka (od 2017)
Data powstania	20 października 1781
Państwo	Polska
Lokalizacja	ul. Jagiellońska 5 pl. Szczepański 1
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa teatru
Strona w bazie e-teatr.pl

Stary Teatr w Krakowie
nr rej. A-118 z 5 listopada 1965
Państwo	Polska
Miejscowość	Kraków
Adres	ul. Jagiellońska 5 pl. Szczepański 1
Ukończenie budowy	1841–1843
Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie Stary Teatr w Krakowie
Położenie na mapie Krakowa Stary Teatr w Krakowie
Położenie na mapie województwa małopolskiego Stary Teatr w Krakowie
Położenie na mapie Polski Stary Teatr w Krakowie
50°03′48″N 19°56′06″E/50,063333 19,935000

Wejście do teatru od strony ulicy Jagiellońskiej.

Narodowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej – teatr w Krakowie, narodowa instytucja kultury^[1], drugi najstarszy teatr w Polsce. Obok Teatru Narodowego w Warszawie jest jedną z dwóch narodowych scen dramatycznych, podlegających bezpośrednio Ministrowi Kultury. Jako jedyny polski teatr należy do Europejskiej Sieci Teatrów Mitos21, która skupia najważniejsze sceny teatralne w Europie^[2]; od 2017 dyrektorem teatru jest Marek Mikos. W budynku teatru funkcjonuje Muzeum Interaktywne / Centrum Edukacji Teatralnej MICET, otwarte w 2016 roku.

Historia |

Początki działalności datują się na początek lat 80. wieku XVIII. Inicjatorami powstania teatru byli: poseł krakowski Feliks Oraczewski oraz warszawski aktor Mateusz Witkowski, któremu w 17 października roku 1781 władze Krakowa udzieliły zgody na wystawienie widowisk za opłatą 50 złotych polskich miesięcznie^[3]. Witkowski pełnił funkcję pierwszego antreprenera (dyrektora) teatru. Jego otwarcie nastąpiło około 20 października roku 1781. Do roku 1799 przedstawienia odbywały się w budynku pałacu Spiskiego przy Rynku Głównym, a aktorzy, wzorem warszawskich kolegów, przyjęli nazwę Aktorzy Narodowi.

W latach 1787–1830 antreprenerem był Jacek Kluszewski, który w 1799 przeniósł teatr do budynku u zbiegu ul. Jagiellońskiej i placu Szczepańskiego, w którym siedziba teatru znajduje się do dziś. W czasach dyrekcji Kluszewskiego znacząco wzrosła ranga i popularność teatru, w którym, mimo zależności od austriackich władz zaborczych wystawiano polskie przedstawienia. Od listopada roku 1820 (dyr. Kazimierz Skibiński) wprowadzono bardziej ambitny repertuar, grając tragedie: Williama Szekspira, Alojzego Felińskiego, Voltaire’a, Gottholda Lessinga, komedie: R. Sheridana, Moliera, Wojciecha Bogusławskiego oraz opery Karola Kurpińskiego i Luigiego Cherubiniego^[4].

Teatr rozwijał się również za dyrekcji Hilarego Meciszewskiego (1843–1845), znanego krakowskiego krytyka teatralnego i publicysty politycznego, który wprowadził do repertuaru dramat romantyczny, dbał o udoskonalenie sztuki reżyserskiej i aktorskiej zgodnie z nowoczesnymi regułami teatru europejskiego.

W 1865 po raz pierwszy na scenie teatru wystąpiła Helena Modrzejewska, jego obecna patronka. W latach 1866–1885 teatrem kierował Stanisław Koźmian, publicysta polityczny i literat, związany ze środowiskiem krakowskich konserwatystów, współautor Teki Stańczyka, uczestnik powstania styczniowego, twórca tzw. „szkoły krakowskiej”, w ramach której szczególną uwagę zwracano na jakość gry aktorskiej i gruntowne przygotowanie inscenizacji. Koźmian wielką wagę przywiązywał do repertuaru, w którym znalazły się dzieła polskiego, jak i europejskiego dramatu klasycznego oraz współczesnego.

Na przełomie XIX i XX wieku teatr praktycznie przestał funkcjonować. W 1893 krakowski teatr miejski przeniesiono do nowego budynku przy placu Świętego Ducha, gdzie od 1909 funkcjonuje jako Teatr im. Juliusza Słowackiego. Na scenie przy placu Szczepańskim wystawiano jedynie przedstawienia okolicznościowe. W latach 1903–1906 budynek ten został gruntownie przebudowany w stylu secesji, z rozbudową pomieszczeń na sale taneczne, koncertowe, restauracyjne i handlowe. Na przełomie lat 20. i 30. XX mieściła się w nim Miejska Szkoła Dramatyczna.

Działalność teatralną w budynku przy placu Szczepańskim wznowiono po zakończeniu II wojny światowej w 1945. W latach 1946–1954 teatr funkcjonował wraz z Teatrem im. Słowackiego w ramach Miejskich, a następnie Państwowych Teatrów Dramatycznych. W repertuarze przeważały przedstawienia z usankcjonowanego przez państwo nurtu socrealistycznego.

Od 1954 teatr funkcjonuje samodzielnie, od 1956 jako Państwowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej. W latach pięćdziesiątych jego dyrektorami byli Roman Zawistowski i Władysław Krzemiński. W tym okresie nastąpiło ożywienie w działalności artystycznej. W teatrze znalazło zatrudnienie wielu reżyserów, aktorów i scenografów. W repertuarze sięgnięto po dzieła dramatu polskiego i światowego. Wystawiano sztuki klasyczne, kładziono jednak nacisk na ich nowoczesne ujęcie. Grano również z powodzeniem utwory współczesne.

W 1963 na stanowisku dyrektora Krzemińskiego zastąpił Zygmunt Hübner, za czasów którego do teatru trafiło wiele artystycznych indywidualności, m.in. reżyserzy Andrzej Wajda czy Konrad Swinarski. Coraz większą rolę w repertuarze zaczął odgrywać polski dramat narodowy na czele z Weselem Stanisława Wyspiańskiego w reżyserii Andrzeja Wajdy (1963). Swoje najsłynniejsze inscenizacje realizowali w teatrze Konrad Swinarski i Jerzy Jarocki.

W 1969 Zygmunt Hübner złożył rezygnację ze stanowiska dyrektora po zdjęciu przez cenzurę przedstawienia Kurdesz Ernesta Brylla. Dyrektorem został Jan Paweł Gawlik. Jednym z najważniejszych wydarzeń w historii teatru była nowatorska inscenizacja Dziadów Adama Mickiewicza dokonana przez Konrada Swinarskiego (1973). W tym czasie wystawiono również Wyzwolenie Stanisława Wyspiańskiego w reżyserii Swinarskiego (1974), a Andrzej Wajda wyreżyserował Biesy Fiodora Dostojewskiego (1971) oraz Noc listopadową Wyspiańskiego. Coraz częściej sięgano po polski repertuar współczesny, a reżyserowali młodzi twórcy, Krystian Lupa, Jerzy Grzegorzewski, Maciej Prus czy Krzysztof Kieślowski. W tym czasie reżyserowali także teatralni klasycy, tacy jak Jerzy Kreczmar^[5]. Wystawione przez Andrzeja Wajdę widowisko Z biegiem lat, z biegiem dni... (1978) na podstawie utworów twórców galicyjskich z przełomu XIX i XX wieku zostało w 1980 zrealizowane ponownie jako serial telewizyjny.

W 1980 nastąpiła zmiana na stanowisku dyrektora. Gawlik został zastąpiony przez popieranego przez zespół artystyczny kompozytora Stanisława Radwana, któremu przyszło prowadzić teatr w trudnych latach stanu wojennego. Wiele z wystawianych sztuk odwoływało się do bieżących wydarzeń społecznych. Ważnymi wydarzeniami były inscenizacje Hamleta Williama Szekspira (1981), Antygony Sofoklesa (1984) oraz Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego (1984) dokonane przez Andrzeja Wajdę oraz inne dokonane przez Jerzego Jarockiego, Krystiana Lupę, Rudolfa Zioło czy Tadeusza Bradeckiego, który w 1990 przejął od Radwana obowiązki dyrektora.

Po 1990 wystawiono m.in. Ślub Witolda Gombrowicza w reżyserii Jerzego Jarockiego (1990), adaptacje dramatów austriackich w reżyserii Krystiana Lupy, a Jerzy Grzegorzewski zrealizował własny scenariusz Tak zwana ludzkość w obłędzie (1992).

W 1991 scenie nadano status teatru narodowego.

W latach 1997–1998 teatrem kierowało aż trzech dyrektorów: Krystyna Meissner, następnie Jerzy Bińczycki, a po jego nagłej śmierci krytyk teatralny Jerzy Koenig. W tym czasie wystawiona została Iwona, księżniczka Burgunda Witolda Gombrowicza w reżyserii Grzegorza Jarzyny (pod pseudonimem Horst Leszczuk).

W lutym 2001 zmieniono nazwę teatru na Narodowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej.

Od 2002 dyrektorem artystycznym, a w 2003 dyrektorem naczelnym jest profesor krakowskiej PWST, aktor i reżyser Mikołaj Grabowski, pełniący wcześniej funkcję dyrektora łódzkiego Teatru Nowego. W tym samym roku odbyła się premiera Mistrza i Małgorzaty Michaiła Bułhakowa w reżyserii Krystiana Lupy.

Dyrektorzy |

• 
  Mateusz Witkowski 1781–1787 (z przerwami)^[3]
  


• Mateusz Esmond 1782–1784


• 
  Jacek Kluszewski 1787–1830 (z przerwami)^[4]
  


• Franciszek Horschelt 1799–1800


• 
  Juliusz Pfeiffer 1831–1838, 1840–1843, 1854–1863


• 
  Hilary Meciszewski 1843–1845


• 
  Józef Mączyński 1845–1852


• 
  Stanisław Koźmian 1866–1885


• 
  Jakub Glikson 1885–1893


• 
  Jerzy Ronard Bujański 1945–1946


• 
  Roman Zawistowski 1954–1957


• 
  Władysław Krzemiński 1957–1963


• 
  Zygmunt Hübner 1963–1970


• 
  Jan Paweł Gawlik 1970–1980


• 
  Stanisław Radwan 1980–1990


• 
  Tadeusz Bradecki 1990–1996


• 
  Krystyna Meissner 1997–1998


• 
  Jerzy Bińczycki 1998


• 
  Jerzy Koenig 1998–2002


• 
  Mikołaj Grabowski 2002–2012


• 
  Jan Klata 2013–2017


• 
  Marek Mikos 2017–

Osoby współpracujące z teatrem |

Helena Modrzejewska jako królowa Jadwiga w Teatrze Krakowskim (obecnie Stary Teatr)

Inicjatywy |

• 
  Goście Starego Teatru – spotkania z twórcami światowej kultury (od 1992).


• 
  Fundacja Starego Teatru – celem fundacji jest wspieranie rozwoju środowisk artystycznych i twórczych w Małopolsce, promocja kultury polskiej (od 2002).


• 
  Studio Baz@rt – nowy nurt repertuarowy, w ramach którego prezentowane są najciekawsze osiągnięcia młodej dramaturgii inscenizowane przez młodych polskich reżyserów (od 2004).

Przypisy |

Bibliografia |

• 
  Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 4 Oświecenie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1966, s. 179-180.

Linki zewnętrzne |

• Dziennik teatralny


• 
  http://akant.org/archiwum/17-akant-czerwiec-2011/133-leslaw-czaplinski-sienkiewicz-gombrowiczem-podszyty recenzja z Trylogii w Starym Teatrze w Krakowie.