Cfrtjryk

Personifikacja cnoty (gr. ἀρετή) w Bibliotece Celsusa w Efezie

Cnota (łac. virtus, gr. ἀρετή – areté) – ugruntowana, stała etyczna dyspozycja człowieka gotowego posługiwać się swoimi władzami moralnymi − rozumem, wolą i zmysłami − do postaw i konkretnych czynów zgodnych z dobrem etycznym^[1].

Cnota jest trwałą sprawnością moralną osoby, dzięki której przestrzeganie zasad moralnych staje się łatwe. Osoba jest w tym pewna – nawet wobec okoliczności niesprzyjających. Bycie kimś prawym, wiernym dobru moralnemu, sprawia człowiekowi, który posiadł cnoty, wewnętrzną przyjemność^[2].

Cnota uważana jest przez różne koncepcje etyczne za jeden z najważniejszych elementów życia etycznego człowieka. Systemy etyczne można podzielić na takie, które uznają ją za cel, i takie, które uznają ją za środek do celu^[3]. Typ teorii etycznych, które uznają cnotę za fundamentalne pojęcie etyczne określa się jako etyka cnót (etyka aretaiczna).

Starożytna Grecja |

 Osobny artykuł: Areté.

Pojęcie cnoty wywodzi się z funkcjonującego w starożytnej Grecji pojęcia areté. Zarówno znaczenie terminu, jak i to, jakie cechy uznawano za areté zmieniały się w czasie. Początkowo areté oznaczała męstwo i bohaterstwo. W okresie archaicznym, miejsce jednostki w społeczeństwie i jej powinności były ściśle wyznaczone. Cnota polegała na wypełnianiu powinności związanych z rolą społeczną jednostki, wynikającymi z jej urodzenia^[4]. Posiadanie cnoty (bycie agathoi) było utożsamiane z byciem arystokratą. Stąd też niekiedy areté tłumaczona jest jako dzielność czy sprawność. Z czasem areté uniezależniła się od statusu i pochodzenia społecznego. W okresie klasycznym termin zaczął być rozumiany jako pewna praktyczna zdatność do osiągania celów. Tak też rozumieli ją sofiści^[5].

Krytykował ich Sokrates u którego areté uzyskuje znaczenie bliskie współczesnej cnocie. Staje się ona zaletą moralną, dostępną każdemu człowiekowi. Takie znaczenie areté rozwijał uczeń Sokratesa − Platon i z kolei jego uczeń – Arystoteles^[6].

Chrześcijaństwo |

W etyce chrześcijańskiej cnotą nazywana jest trwała zdolność do czynienia dobra etycznego, które określone jest przez prawo naturalne, Dekalog i przesłanie ewangeliczne Kazania na górze.

Cnoty ludzkie to trwałe dyspozycje umysłu i woli:

• regulują nasze czyny;


• porządkują nasze uczucia;


• kierują naszym postępowaniem zgodnie z rozumem i wiarą.

Chrześcijańska teologia moralna dzieli cnoty na nadprzyrodzone i przyrodzone. Cnoty nadprzyrodzonego pochodzenia są wzbudzane w chrześcijaninie przez łaskę. Są nimi trzy cnoty teologalne. Cnoty naturalnego pochodzenia, to cnoty kardynalne oraz cnoty pochodzące od nich, tradycyjnie zwane ich córkami. Wyróżnia się także zdolności moralne chrześcijanina, które ocenia się jako przekraczające normalną sprawność moralną osoby wierzącej, cnoty te są nazwane heroicznymi.

Cnoty teologalne |

W chrześcijaństwie wyróżnia się trzy cnoty teologalne (teologiczne), ze względu na ich nadprzyrodzone pochodzenie^[8]. Są nimi:

• wiara


• nadzieja


• miłość

 Osobny artykuł: Cnoty teologalne.

Cnoty kardynalne |

 Osobny artykuł: Cnoty kardynalne.

Do najistotniejszych cnót zaliczane są cztery cnoty antyczne, wymieniane przez Platona, które zostały przyjęte przez teologię chrześcijańską i nazwane kardynalnymi, naturalnymi lub też przyrodzonymi.

• 
  roztropność,


• 
  sprawiedliwość,


• umiarkowanie


• męstwo

Cnoty heroiczne |

Powyższe cnoty, gdy przekraczają pod względem doskonałości normalne ludzkie postawy moralne miłości Boga i bliźniego, są tradycyjnie określane mianem cnót heroicznych.

Termin ten został przyswojony przez chrześcijańską teologię moralną w średniowieczu z myśli greckiej. Albert Wielki (1193/1205?–1280) i jego uczeń Tomasz z Akwinu (1225–1274) zaczerpnęli go od Arystotelesa, który po raz pierwszy użył go w dziele Etyka nikomachejska. Filozof grecki mówi tam o nadludzkiej cnocie, a także o cnocie moralnej w skali heroicznej albo boskiej^[9].

Już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, Ojcowie Kościoła, m.in. Klemens Aleksandryjski (155–212), Orygenes (185–254), Cyprian z Kartaginy (200–258) i inni, podkreślali w swych pismach nadzwyczajność cnoty męczenników.
Po epoce męczenników, kiedy w wyniku edyktu Konstantyna w 313 r. ustały prześladowania, przedmiotem zainteresowania w chrześcijaństwie stał się niezwykły poziom moralny świętych wyznawców ((łac.) Confessores).

Pierwszy formalny proces kościelny, zmierzający do ustalenia stopnia doskonałości cnót osoby zmarłej w opinii świętości odbył się w 1482 r. w odniesieniu do jednego z pierwszych franciszkanów, doktora Kościoła, św. Bonawentury (1217–1274). Badanie przeprowadzono według schematu trzech cnót teologalnych – wiary, nadziei i miłości – oraz czterech cnót kardynalnych. Termin cnoty heroiczne stał się terminem technicznym używanym w procesach beatyfikacyjnych i kanonizacyjnych w epoce odrodzenia.

Heroiczność cnót wskazuje na obecność działania łaski Boga w życiu świętego, jest świadectwem jego poddania się pod kierownictwo Ducha Świętego (por. Rz 8,14) i współdziałania z Nim. Czyny, których dokonywał były bardziej owocem działania Boga w nim, niż jego własnych wysiłków. Dlatego też heroiczność cnót jest podstawą do orzeczenia świętości danej osoby.

Przy orzekaniu heroiczności cnót bierze się pod uwagę następujące okoliczności:

• mają one być widoczne w czynach, które są wypełnieniem rad ewangelicznych, zawartych w nauczaniu Kazania na górze (por. Mt 5-7), a nie jedynie Dekalogu^[10].


• czyny dokonane w sposób heroiczny powinny być wystarczająco liczne, ujawniając się zazwyczaj wtedy, gdy sytuacja tego się domagała.


• heroiczność ma ujawniać się w różnych rodzajach cnót, gdyż cnoty są zależne od siebie. Osoba, jeśli jest święta, posiadła je wszystkie w stopniu doskonałym.


• popełnianie grzechów powszednich, nawet dobrowolnie i po tym, jak osoba osiągnęła poziom cnót heroicznych, nie stanowi przeszkody do beatyfikacji – pod warunkiem, że osoba ta dokonała zadośćuczynienia i podjęła środki, by uniknąć ich w przyszłości.


• cnoty heroiczne powinny przejawiać się w życiu danej osoby przez pewien okres. Jednak wysoki stopień heroiczności cnót może zrekompensować krótki czas ich posiadania.


• cnoty heroiczne niekoniecznie muszą iść w parze z kontemplacją wlaną, dlatego niedoświadczanie kontemplacji przez daną osobę, nie stanowi przeszkody w ich orzeczeniu.


• takie charyzmaty, jak dar proroctwa, ekstaza czy wizje same z siebie nie są dostatecznym świadectwem heroiczności cnót. Nie są nimi także cuda dokonywane za życia doczesnego przez daną osobę^[11].

Cnoty konfucjańskie |

Cnoty w filozofii chińskiej, zwłaszcza w konfucjanizmie:

• humanitarność (ren)


• 
  nabożność synowska (xiao)


• lojalność (zhong)

Zobacz w Wikicytatach kolekcję cytatów o cnocie

Cnota w taoizmie |

 Osobny artykuł: de.

Cnoty obywatelskie |

w etyce zaś współczesnej – gotowość do realizowania wartości duchowych w myśleniu i działaniu osoby ludzkiej.

• dyscyplina wewnętrzna,


• 
  odpowiedzialność,


• 
  tolerancja,


• 
  uspołecznienie,


• 
  uczciwość,


• 
  sprawiedliwość.

Cnoty w przysłowiach i powiedzeniach |

Prawdziwa cnota krytyki się nie boi.

Zobacz też |

• 
  Alexandre Havard – autor metody przywództwa opartej na cnotach

Przypisy |

Bibliografia |

• Faith. W: Encyclopaedia Britannica. T. 9. Londyn-Chicago-Genewa-Sydney-Toronto: W. Benton, 1964, s. 40-41.


• O'Brien T.C.: Virtue. W: The New Catholic Encyclopedia. T. 14. Washington D.C.: 1967 /dodruk 1981/, s. 704-709.


• Truhlar K.V.: Virtue, Heroic. W: The New Catholic Encyclopedia. T. 14. Washington D.C.: 1967 /dodruk 1981/, s. 709-710.

Linki zewnętrzne |

• Łaska i cnoty


• Cnoty – w pytaniach i odpowiedziach