Cfrtjryk

Kommunistische Partei Deutschlands
Skrót	KPD
Data założenia	1918
Data rozwiązania	1956 (Niemcy Zachodnie)
Ideologia polityczna	komunizm, leninizm
Poglądy gospodarcze	gospodarka planowa
Liczba członków	360 000 (1932)
Członkostwo międzynarodowe	Międzynarodówka Komunistyczna
Młodzieżówka	Komunistyczny Związek Młodych Niemiec
Barwy	czerwony
Multimedia w Wikimedia Commons

Karl-Liebknecht-Haus w Berlinie na Bülowplatz – siedziba KPD w latach 1926–1933

Członkowie KPD w Essen w marcu 1925 roku

Komunistyczna Partia Niemiec, KPD (niem. Kommunistische Partei Deutschlands) – niemiecka partia komunistyczna. Powstała na bazie Związku Spartakusa, początkowo znajdowała się pod ideowym wpływem luksemburgizmu, od którego odstąpiła po śmierci Róży Luksemburg. Stopniowo przechodziła na pozycje leninizmu, a w 1920 roku przyjęła centralizm demokratyczny. W Republice Weimarskiej regularnie uczestniczyła w wyborach, uzyskując między 10 a 15 procent poparcia. Na początku lat 30. toczyła walki uliczne przeciwko nazistom. W 1933 roku została zdelegalizowana. Ponownie zalegalizowana w powojennych Niemczech. W radzieckiej strefie okupacyjnej w 1946 roku została przekształcona w Socjalistyczną Partię Jedności Niemiec, obejmując władzę w NRD. W RFN działała natomiast do 1956 roku, kiedy to została zdelegalizowana przez rząd.

Powstanie i wczesna działalność |

KPD powstała z 31 grudnia 1918 na 1 stycznia 1919 roku w Berlinie^[1][2]. Jej podwaliny stanowił Związek Spartakusa^[2], wywodzący się z mniejszościowych frakcji Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (SPD), oraz Internationale Kommunisten Deutschlands (IKD). Obie frakcje były przeciwne popieranej przez SPD wojennej polityce rządu^[3]. Do grona założycieli partii należeli czołowi działacze Związku Spartakusa: Karl Liebknecht, Róża Luksemburg, Heinrich Brandler, August Thalheimer, Franz Mehring i Wilhelm Pieck. Do nowego ugrupowania dołączyli także m.in.: Leon Jogiches, Clara Zetkin, Ruth Fischer, Paul Levi, Paul Frölich, Willi Münzenberg oraz Ernst Meyer. W 1919 roku KPD stała się członkiem Międzynarodówki Komunistycznej.

Działalność w Republice Weimarskiej |

Wystąpienia rewolucyjne 1919 roku i rozłam w 1920 roku |

KPD odegrała znaczącą rolę w okresie rozruchów rewolucyjnych w latach 1919–1923. Jej oddziały paramilitarne 12 stycznia 1919 roku w Berlinie wystąpiły zbrojnie (powstanie Spartakusa) przeciwko rządowi Friedricha Eberta. Komuniści powołali Komitet Rewolucyjny mający stanowić przeciwwagę dla istniejącego rządu^[4]. Wystąpienia zostały rozbite przez żołnierzy korpusów ochotniczych, a ich przywódcy: Liebknecht i Luksemburg – zamordowani^[2]. Wraz ze śmiercią Róży Luksemburg, która była krytyczką bolszewików i Włodzimierza Lenina, partia przyjęła poglądy bliskie leninizmowi^[5][6]. W Monachium komuniści wraz z anarchistami proklamowali na początku kwietnia tego samego roku powstanie krótkotrwałej Bawarskiej Republiki Rad z Eugenem Leviné na czele. Republika rad została rozbita na początku maja w wyniku pacyfikacji wojskowej^[2][7].

Pierwszy rozłam w KPD miał miejsce w kwietniu 1920. Z szeregów partii wystąpiła wówczas część działaczy pochodzących z IKD, opowiadających się za komunizmem rad (Rätekommunismus), tworząc konkurencyjną Niemiecką Komunistyczną Partię Robotniczą (KAPD)^[8]. KAPD początkowo konkurowała z KPD w ramach Międzynarodówki Komunistycznej, zerwała z nią jednak w 1921 roku^[9].

Kryzys w partii w latach 1923–1929 |

W latach 1921–1924 przewodniczącym KPD był Heinrich Brandler, przeciwny zbrojnemu powstaniu komunistów. Za czasów kadencji Brandlera komuniści w październiku 1923 roku dołączyli do rządów koalicyjnych socjaldemokratów w Saksonii i Turyngii. Zostali jednak zmuszeni do odejścia ze stanowisk po interwencji antykomunistycznie nastawionej armii^[10]. Upadek tych koalicyjnych rządów zradykalizował środowisko komunistyczne. W październiku 1923 roku lokalni komuniści z Hamburga zorganizowali zbrojne powstanie. Odosobnione wystąpienie zostało zakończone klęską i policyjnymi represjami. Po upadku powstania część działaczy jawnie popierających działania zbrojne zostało usuniętych z partii^[11][10].

W 1924 roku Komitet Centralny partii został zdominowany przez frakcję ultralewicową, na czele której stanęła Ruth Fischer i Arkadij Masłow. Fischer i Masłow doprowadzili do odsunięcia od władzy umiarkowanego Brandlera^[12]. W roku 1925 przewodniczącym Komitetu Centralnego partii został przywódca powstania hamburskiego Ernst Thälmann^[13][11], który odsunął ultralewicę na boczny tor^[12]. Wyboru Thälmanna na stanowisko przewodniczącego KC nie zaakceptował Brandler. Brandler w 1928 roku, wraz ze swoimi zwolennikami z partyjnej prawicy, utworzył rozłamową partię o nazwie Kommunistische Partei-Opposition (Komunistyczna Partia-Opozycja). Rozłamowcy byli ideologicznymi zwolennikami tendencji Nikałaja Bucharina^[14][15]. Ciągła zmiana partyjnego kierownictwa spowodowała kryzys, który doprowadził do znacznego spadku liczby członków – z 180 tysięcy w 1924 do 130 w końcu 1928 roku^[12].

W latach 1921–1924 działalność rozpoczęły współtworzone przez partię masowe organizacje paramilitarne, m.in. 18 lipca 1924 roku utworzono w Halle Związek Bojowy Czerwonego Frontu (Roter Frontkämpferbund, RFB)^[12]. Oprócz tego do KPD należał założony w 1925 roku Komunistyczny Związek Młodych Niemiec^[16].

Jeszcze przed 1933 rokiem wielu członków partii rozpoczęło działalność poza granicami kraju. Otto Braun jako doradca z ramienia Kominternu został działaczem Komunistycznej Partii Chin^[17][18].

W dobie wielkiego kryzysu |

Wraz z narastaniem skutków wielkiego kryzysu KPD umacniała wpływy w społeczeństwie – liczba członków wzrosła ze 150 tysięcy w roku 1924 do około 360 tysięcy w roku 1932^[19]. W tym czasie relacje między komunistami a socjaldemokratami uległy jeszcze większemu kryzysowi. Spowodowane to było delegalizacją przez rząd socjaldemokratów w 1929 roku komunistycznego Związku Bojowego Czerwonego Frontu i walkami ulicznymi jakie wybuchły po ogłoszeniu tej decyzji^[20]. Współpracę z SPD utrudniało również przyjęcie przez partię ocen Międzynarodówki Komunistycznej uznających socjaldemokrację za socjalfaszyzm^[21].

W 1930 roku wydali program narodowego i społecznego wyzwolenia Niemiec w którym opowiedzieli się za antyfaszyzmem, przeciwko istniejącemu rządowi i przeciwko planowi Younga, który uznali za upokorzenie Niemiec. Wraz z wzrostem znaczenia NSDAP we wrześniu tego samego roku z inicjatywy partii utworzono Związek Walki Przeciwko Faszyzmowi, stanowiący w założeniach organ broniący KPD przed atakami ze strony ruchów skrajnej prawicy. Do 1932 roku unikano jednak otwartej walki^[20].

Zwycięstwo NSDAP w wyborach do Landtagów w maju 1932 roku spowodowało, że kierownictwo KPD coraz częściej zaczęło wzywać robotników do otwartej walki z nazistami. Komitet Centralny partii powołał Komitet Akcji Antyfaszystowskiej pod kierownictwem Ernsta Schnellera, którego programem było stworzenie szerokiego frontu opartego na KPD, SPD i związkach zawodowych oraz zwalczanie ruchu hitlerowskiego. Odbyły się liczne wiece, demonstracje, powołano lokalne Komitety Akcji Antyfaszystowskiej, doszło też do kolejnych potyczek pomiędzy bojówkami komunistycznymi a SA i SS^[13]. Do walk ulicznych z nazistami włączyli się również przedstawiciele młodzieżówki komunistycznej^[22]. Pomimo wrogości i walk między KPD i NSDAP, w listopadzie 1932 roku oddziały paramilitarne konkurujących partii wspólnie wzięły udział w akcji strajkowej pracowników berlińskiej komunikacji miejskiej^[23].

W wyborach do parlamentu w listopadzie 1932 roku na KPD oddano ponad 16% głosów, dających 100 mandatów w Reichstagu. W pierwszej turze wyborów prezydenckich w marcu tego samego roku Thälmann zdobył 13,2% głosów (dla porównania Adolf Hitler zdobył 30,1% głosów)^[19].

Flaga partyjna

Działalność w III Rzeszy |

Wkrótce po objęciu przez Hitlera stanowiska kanclerza KPD została zdelegalizowana, a wielu jej członków aresztowano i osadzono w obozach koncentracyjnych. Aby uzyskać pretekst do likwidacji partii, NSDAP oskarżyła komunistów o podpalenie gmachu Reichstagu. Rzekomych sprawców pożaru sądzono w procesie lipskim. Aresztowanie komunistycznych deputowanych^[24] ułatwiło wprowadzenie ustawy „O ochronie narodu i państwa” (Zum Schutz von Volk und Staat), określanej jako Ermächtigungsgesetz („ustawa o uprawnieniu”), co spowodowało faktyczne zawieszenie praw obywatelskich, jak i konstytucji Republiki Weimarskiej i umożliwiło Hitlerowi sprawowanie totalitarnej władzy^[25][26]. Rząd zamknął 33 pisma komunistyczne i zakazał wydawania kolejnych o takim profilu ideowym. W tym samym czasie przeprowadzono zawłaszczenie własności partyjnej^[27]. W latach 1933–1945 do obozów koncentracyjnych zesłano 150 000 członków partii, a na 30 000 zapadł wyrok śmierci^[28].

Komuniści, którzy zdołali uniknąć aresztowania, częściowo opuścili terytorium III Rzeszy i podjęli działalność za granicą, otrzymując azyl polityczny między innymi we Francji^[29], a częściowo wraz z socjaldemokratami współtworzyli antyfaszystowski ruch oporu w kraju^[30]. W 1935 roku na przewodniczącego emigracyjnego Komitetu Centralnego KPD wybrano Wilhelma Piecka. Działacze partii nie zdecydowali się na utworzenie niemieckiego rządu emigracyjnego i wyraźne potępienie imperialistycznych celów III Rzeszy. W tym samym roku komuniści na emigracji utworzyli wraz z socjaldemokratami i przedstawicielami partii burżuazyjnych antyfaszystowski Front Ludowy^[31]. Front upadł trzy lata później^[32]. W 1938 roku, po sporze z Walterem Ulbrichtem, z szeregów partii wykluczony zostaje jeden z jej czołowych działaczy Willi Münzenberg^[33]. W trakcie wojny domowej w Hiszpanii 3000 ochotników wywodzących się z KPD zasiliło szeregi Brygad Międzynarodowych^[34], a inni z jej działaczy organizowali na Zachodzie zakup używanej broni i pobór ochotników^[35].

Do 1939 roku partia działała w Wolnym Mieście Gdańsk regularnie zdobywając w wyborach do tamtejszego parlamentu kilkuprocentowe poparcie^[36][37].

Po rozpoczęciu współpracy Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich z Niemcami (Pakt Ribbentrop-Mołotow) Józef Stalin nie podjął starań o uwolnienie z obozów koncentracyjnych przywódców KPD. Polityka współpracy ZSRR i III Rzeszy wzbudziła w szeregach niemieckich komunistów konsternację i pojawienie się głosów krytycznych wobec ZSRR^[38].

Podczas wojny niemiecko-sowieckiej z inicjatywy komunistów niemieckich powstał w 1943 roku w ZSRR Komitet Narodowy Wolne Niemcy^[39].

Działalność po wojnie |

Niemcy wschodnie |

 Osobny artykuł: Socjalistyczna Partia Jedności Niemiec.

Po zakończeniu II wojny światowej partia komunistyczna w radzieckiej strefie okupacyjnej Niemiec została zalegalizowana. W październiku 1945 roku liczyła ok. 248 tysięcy członków^[40]. W 1946 roku KPD wraz z SPD utworzyły w radzieckiej strefie okupacyjnej Niemiec Socjalistyczną Partię Jedności Niemiec (SED)^[41]. Po zjednoczeniu Niemiec SED przekształciła się w Partię Demokratycznego Socjalizmu (PDS), od 2005 roku działającą pod nazwą Partii Lewicowej (Die Linkspartei), a od 2007 – Die Linke.

Niemcy zachodnie |

W zachodniej strefie okupacyjnej została zalegalizowana jeszcze w 1945 roku. Liczyła około 130 tysięcy członków^[42]. Po utworzeniu Republiki Federalnej Niemiec wzięła udział w wyborach parlamentarnych z 1949 roku, w których zdobyła 1 361 706 głosów (5,7%) i 15 miejsc w parlamencie. W ramach polityki zimnowojennej skierowanej przeciwko partiom komunistycznym została zdelegalizowana w 1956 roku, poprzez wyrok Związkowego Trybunału Konstytucyjnego Niemiec. W chwili delegalizacji liczyła około 78 tysięcy członków^[43]. W 1957 roku komuniści pozbawieni możliwości startu w wyborach wezwali do głosowania na SPD, w 1961 i 1965 roku wystartowali w wyborach jako Deutsche Friedensunion nie uzyskując jednak wyniku wyższego aniżeli 2% głosów^[44]. W 1968 roku z inicjatywy dawnych członków partii powstała, istniejąca do dziś, Niemiecka Partia Komunistyczna (DKP), posiadająca marginalne znaczenie polityczne^[45].

Przypisy |

Bibliografia |

Zobacz w Wikicytatach kolekcję cytatów Komunistyczna Partia Niemiec

• 
  Wacław Solski, Moje wspomnienia, Biblioteka Kultury, tom 270, Instytut Literacki, Paryż, 1977