Cfrtjryk

Ten artykuł dotyczy województwa ruskiego I Rzeczypospolitej. Zobacz też: województwo lwowskie.

Województwo ruskie Palatinatus Russiae
— województwo —
1434 – 1772
Herb województwa ruskiego
Sentencja: Nunquam quiescit[1]
Państwo	I Rzeczpospolita
Prowincja	Małopolska
Data powstania	1434
Siedziba wojewody	Lwów
Wojewoda	zobacz: wojewodowie ruscy
Siedziba sejmiku	Sądowa Wisznia
Popis	ziemia lwowska pod Glinianami, ziemia przemyska na błoniach Medyki[2]
Powierzchnia	55200[3] km²
Populacja (1770) • liczba ludności	1 495 000
• gęstość	18 os./km²
Podział administracyjny
Liczba powiatów 13
Liczba reprezentantów
Liczba senatorów 4
Położenie na mapie Rzeczypospolitej
Portal Polska

Województwo ruskie w składzie małopolskiej prowincji Korony Polskiej, 1635

Województwo ruskie – województwo Korony Królestwa Polskiego, część prowincji małopolskiej, jednostka administracyjna Królestwa Polskiego (od 1569 w składzie Rzeczypospolitej) istniejąca w latach 1434–1772.

Województwo ruskie powstało na mocy przywileju króla Władysława II Jagiełły. Wszystkie województwa polsko-litewskie mają swe źródło w nadaniu w 1347 przez Kazimierza Wielkiego osobnych statutów – występujących w historiografii pod wspólną nazwą „statuty wiślicko-piotrkowskie” – dla Wielkopolski i Małopolski, a jeszcze głębsze – w rozbiciu dzielnicowym. Po unii lubelskiej Rzeczpospolita Obojga Narodów dzieliła się na województwa wchodzące w skład prowincji małopolskiej, wielkopolskiej oraz Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Stolicą województwa był Lwów, sejmiki generalne województwa odbywały się w Sądowej Wiszni. Diecezja przemyska istniała od 1340, diecezję chełmską utworzono w 1375, w 1412 utworzono archidiecezję lwowską na miejsce istniejącej od 1367 metropolii halickiej.

Po I rozbiorze Polski ziemie te przypadły Austrii, obejmując m.in. Lwów, Przemyśl, Rzeszów, Sanok, Jarosław i Bełz oraz zachodni fragment Podola (Tarnopol). Tereny te uzyskały status kraju koronnego Austrii o oficjalnej nazwie Królestwo Galicji i Lodomerii (niem. Königreich Galizien und Lodomerien). Nawiązując do tytułu Rex Galiciæ et Lodomeriæ, dyplomacja austriacka starała się uzasadnić prawo monarchów austriackich – jako spadkobierców korony węgierskiej – do zajętych ziem.

Granice |

Województwo graniczyło od południa z Królestwem Węgierskim (komitaty Zemplén, Ung i Máramaros), od zachodu z województwem krakowskim, od północy z województwem lubelskim i województwem bełskim, a od wschodu z województwami: podolskim i wołyńskim. W skład województwa wchodziły poszczególne ziemie prowincji małopolskiej:

Sztandar ziemi chełmskiej z okresu bitwy pod Grunwaldem

Ziemia chełmska |

stolica Chełm

• rody szlacheckie (magnackie): Rejowie, Zamoyscy, Sobiescy, Ostrogscy
  


• 
  powiat chełmski
  


• powiat krasnostawski, stolica Krasnystaw
  


• powiat ratneński, stolica Ratno
  

Sztandar ziemi halickiej z okresu bitwy pod Grunwaldem

Ziemia halicka |

stolica Halicz

• rody szlacheckie (magnackie):
  
  • 
    Potoccy, Sieniawscy, Siennieńscy z Sienna, Zbarascy, Wiśniowieccy, Chodkiewicze, Czartoryscy, Sapiehowie
    
  
  


• 
  powiat halicki, stolica Halicz, Sejmik szlachecki od roku 1569


• 
  powiat kołomyjski, stolica Kołomyja
  


• 
  powiat trembowelski, stolica Trembowla do 1569


• rody szlacheckie:
  
  • Bernhard von Prittwitz
  
  

Sztandar ziemi lwowskiej z okresu bitwy pod Grunwaldem

Ziemia lwowska |

stolica Lwów, starostwo grodowe, sejmik deputacki i gospodarski

• powiat lwowski


• 
  powiat żydaczowski, siedziba Żydaczów, starostwo grodowe


• rody szlacheckie (magnackie)
  
  • 
    Sobiescy, Koniecpolscy, Rzewuscy
    
  
  

Sztandar ziemi przemysko-sanockiej z okresu bitwy pod Grunwaldem

Ziemia przemyska |

stolica Przemyśl, starostwo grodowe, sejmik deputacki i gospodarski, powiaty (główne):

• Rody szlacheckie (magnackie):
  
  • 
    Sobiescy, Tarnowscy, Koniecpolscy, Sienieńscy, Poniatowscy, Lubomirscy, Herburtowie
    
  
  


• powiat przemyski, stolica Przemyśl
  


• 
  powiat przeworski, stolica Przeworsk
  


• 
  powiat samborski, stolica Sambor
  


• 
  powiat drohobycki, stolica Drohobycz
  


• 
  powiat stryjski, stolica Stryj
  

Delineatio Generalis Camporum Desertorum vulgo Ukraina. Cum adjacentibus Provinciis Mapa Wilhelma Beauplana z 1648 wykonana na zlecenie Władysława IV obejmująca województwa: kijowskie, bracławskie, czernihowskie, podolskie, wołyńskie i wschodnią część województwa ruskiego. Północ na dole mapy

Ziemia sanocka |

stolica Sanok, starostwo grodowe, sejmik deputacki i gospodarski

• od 7 czerwca 1734 roku przewodniczył sejmikowi Józef Kanty Ossoliński
  


• powiat sanocki


• Rody szlacheckie (magnackie):
  
  • 
    Balowie, Tarnawscy, Kmitowie, Herburtowie, Fredrowie, Krasiccy, Drohojowscy
    
  
  

Miasta i miasteczka |

System prawny w oparciu o prawo magdeburskie:

Wojewodowie |

 Osobny artykuł: Wojewodowie ruscy.

Grupy etniczne |

• Polacy


• Rusini


• Żydzi


• Niemcy


• Ormianie


• Wołosi

Sądy |

• 
  Sąd Wyższy Prawa Niemieckiego na zamku w Sanoku w oparciu o:
  
  
  
  • prawo magdeburskie
  
  
  • prawo wołoskie
  
  
  
  

Zobacz też |

• Księstwo Halickie


• Lędzianie


• obwód iwanofrankiwski


• obwód lwowski


• obwód tarnopolski


• Głuchoniemcy

Przypisy |

Bibliografia |

• Akta Grodzkie i Ziemskie


• 
  Lustracja województwa ruskiego, podolskiego i bełskiego 1564-1565, Warszawa (I) 2001, 289 stron. ​ISBN 83-7181-193-4​.


• 
  Lustracje dóbr królewskich XVI-XVIII wieku. Lustracja województwa ruskiego 1661–1665. Część III ziemie halicka i chełmska. Polska Akademia Nauk – Instytut Historii, 1976;


• 
  Lustracje województw ruskiego, podolskiego i bełskiego 1564 – 1565, wyd. K. Chłapowski, H. Żytkowicz, cz. 1, Warszawa – Łódź 1992;


• 
  Lustracje województwa ruskiego 1661-1665, wyd. E. i K. Artanowscy, cz. 3, Ziemia halicka i chełmska, Warszawa 1976;


• 
  Lustracja województwa ruskiego 1661-1665, cz. 1: Ziemia przemyska i sanocka, wyd. K. Arłamowski i w. Kaput, Wrocław-Warszawa-Kraków, 1970;


• 
  Aleksander Jabłonowski, Polska wieku XVI, t. VII, Ruś Czerwona, Warszawa 1901 i 1903.


• 
  Urzędnicy grodzcy i ziemscy lwowscy w latach 1352–1783. Karol Maleczyński, Lwów 1938

p • d • e Podział administracyjny I Rzeczypospolitej Do II rozbioru prowincja wielkopolska brzeskokujawskie chełmińskie elbląskie gnieźnieńskie inowrocławskie kaliskie królewieckie łęczyckie malborskie mazowieckie płockie pomorskie poznańskie rawskie sieradzkie Księstwo Warmińskie prowincja małopolska bełskie bracławskie czernihowskie kijowskie krakowskie lubelskie podlaskie podolskie ruskie sandomierskie wołyńskie prowincja litewska brzeskolitewskie mińskie mścisławskie nowogródzkie połockie smoleńskie trockie wileńskie witebskie żmudzkie Inflanty inflanckie (wcześniej: dorpackie parnawskie wendeńskie) powiat piltyński Po sejmie grodzieńskim Korona Polska chełmskie ciechanowskie krakowskie lubelskie mazowieckie podlaskie sandomierskie warszawskie włodzimierskie wołyńskie Wielkie Księstwo Litewskie brasławskie brzeskie grodzieńskie mereckie nowogródzkie trockie wileńskie żmudzkie