Cfrtjryk

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Kańczuga

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Kańczuga (ujednoznacznienie).

Kańczuga
— miasto w gminie miejsko-wiejskiej —
Stacja kolejki wąskotorowej
Herb
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	przeworski
Gmina	Kańczuga
Burmistrz	Andrzej Żygadło
Powierzchnia	7,6[1] km²
Wysokość	śr. ok. 220 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	3222[2] 423,9 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 16
Kod pocztowy	37-220
Tablice rejestracyjne	RPZ
Położenie na mapie gminy Kańczuga Kańczuga
Położenie na mapie powiatu przeworskiego Kańczuga
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Kańczuga
Położenie na mapie Polski Kańczuga
49°59′00″N 22°24′42″E/49,983333 22,411667
TERC (TERYT)	1814054
SIMC	0972424
Urząd miejski ul. M. Konopnickiej 2 37-220 Kańczuga
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Kańczuga – miasto w województwie podkarpackim, w powiecie przeworskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kańczuga, położone na Podgórzu Rzeszowskim, nad rzeką Mleczką.

Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1441 roku położone było w XVI wieku w województwie ruskim^[3].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa przemyskiego.

Historia |

Pierwsze dokumenty dotyczące osadnictwa na tym terenie pochodzą z 1340 r. Pierwszymi dzierżawcami królewskimi byli Pileccy, którzy za panowania księcia Władysława Opolczyka zamienili osadę Mrzygłód na Kańczugę i Tyczyn.
Prawa miejskie Kańczuga otrzymała w XIV wieku^[4]. Przyznawane były one w XV-XIX w., ponownie w 1934 r.

Założycielem miasta był Otton z Pilczy. Po nim Kańczugę odziedziczyła jego córka Elżbieta, która wyszła za mąż za Wincentego Granowskiego (ok. 1370-1410), starostę generalnego Wielkopolski, syna Wincentego z Granowa, a następnie poślubiła króla Władysława Jagiełłę.

W XV w. nadal stanowiła własność Pileckich, jak wynika z dokumentu spadkowego zawartego w 1450 r., pomiędzy synem Elżbiety Gronowskiej Janem Pileckim, a Wacławem, księciem opolskim (siostrzeńcem Jana Pileckiego). W dokumencie tym wymienione są wsie z klucza łańcucko-kańczudzkiego^[5]. Właścicielami miasta były takie znaczące rody, jak: Pileccy, Odrowążowie, Kostkowie, Ostrogscy, Lubomirscy i Sanguszkowie.

Lata rozwoju Kańczugi przypadły na okres przed 1498 r. Kupcy budowali głębokie i długie piwnice, w których składowali towary. Jednak później miasto przeżyło wiele dramatycznych wydarzeń – najazd wołoski w 1498 r. oraz kilka najazdów tatarskich, co spowodowało upadek grodu.

W końcu XVI w. jedyną właścicielką Kańczugi była Zofia ze Sprowy Odrowąż Kostkowa – córka Stanisława Odrowąża (prawnuczka Spytka III), wdowa po Janie Krzysztofie Tarnowskim. Jej drugi mąż, Jan Kostka^[6] po poślubieniu właściciel Kańczugi i Jarosławia prowadził poważną działalność budowlaną. Jan Kostka, wojewoda sandomierski, i Zofia ze Sprowy, małżonkowie, nadali 23 czerwca 1580 roku przywilej mistrzom rzemiosła szewskiego. Ich córka, księżna Anna Ostrogska z Kostków (1575-1635) herbu Dąbrowa, gdy w wieku 19 lat wyszła za mąż za Aleksandra Ostrogskiego, zamieszkała z mężem na zamku w Jarosławiu. W 1603 roku księżna Anna Ostrogska z domu Kostka przejęła od Jarosławskich klucz kańczudzki oraz Gać (którą w 1612 r. pozbawiła statutu parafii i uzależniła od parafii Kańczuga). Anna z Kostków Ostrogska była benefaktorką miasta.

W 1624 r. nastąpił kolejny najazd czambułów tatarskich, tym razem pod wodzą chana Kantymira. W powiecie Przeworsk nie było wsi, która nie ucierpiała od tego napadu i tylko nielicznym mieszkańcom udało się uniknąć jasyru.

24 maja 1636, po śmierci matki Anny Ostrogskiej, dobra Kańczugi i Jarosławskie, przypadły siostrze Katarzynie, siostrzeńcom Aleksandrowi Michałowi i Konstantemu Lubomirskim. W 1622 r. klucz kańczudzki przejmuje Stanisław Lubomirski – pan na Nowym Wiśniczu, poprzez ożenek z Zofią, córką Anny Ostrogskiej.
Po Zofii Ostrogskiej klucz kańczudzki przejmują kolejno jej dwaj synowie; Jerzy Sebastian i Aleksander Michał Lubomirski. Następnie syn Aleksandra, Józef Karol Lubomirski (1638-1702 r.), który poprzez ożenek z Teofilą Zasławską (1650-1709), stał się współwłaścicielem największego na terenie Rzeczypospolitej latyfundium, tzw. ordynacji Ostogsko-Zasławskiej. W jej skład wchodziło 51 miast, 973 wsie i 229 folwarków. Kolejny właściciel klucza kańczudzkiego to syn Józefa, Aleksander Dominik Lubomirski (1693-1720), po nim ordynację przejęła jego siostra Marianna Lubomirska (1693–1729), którą w 1710 r. poślubił Paweł Karol Sanguszko(1680-1750). W 1712 r. urodził się im jedyny syn Janusz Aleksander Sanguszko zm. 1775 r., który po śmierci matki, przejął klucz kańczudzki i ordynacje Ostrogsko-Zasławską. Janusz Sanguszko w 1756 r. rozwiązał ordynację, Ostrogsko-Zasławską.

W roku 1793 klucz kańczudzki kupił Karol Szydłowiecki, który poprzez sprzedaż kolejnych wsi tegoż klucza doprowadził do jego likwidacji.

Ksiądz Jan Kudła, proboszcz miejscowej parafii w 1889 r. odręcznie napisał „Historię Miasteczka Kańczuga”.

Długoletnim dyrektorem powszechnej szkoły męskiej i żeńskiej w mieście był Edward Sierpniewski (1858-1937), który w uznaniu swoich zasług w zakresie wychowania młodzieży (ponad 50 lat pracy w edukacji) otrzymał tytuł honorowego obywatela Kańczugi^[7].

W Kańczudze urodził się Anatol Nowak (26 kwietnia 1862 w Kańczudze – 5 kwietnia 1933 w Przemyślu) – polski biskup katolicki, rektor Wyższego Seminarium w Krakowie. W 1874 r. w Kańczudze urodził się Abraham Brill, amerykański psychiatra i psychoanalityk. Tłumacz dzieł Freuda, jeden z założycieli New York Psychoanalytic Society.

Dziedzic kańczudzki Roman Scipio del Campo był odkrywcą na terenie Kańczugi jedynych w Europie Wschodniej pokładów alabastru i budowniczym kopalni. Wydobywany tutaj alabaster wykorzystywany był m.in. do renowacji stiuków w Katedrze Wawelskiej.

27 lipca 1944 Kańczuga została zdobyta przez wojska radzieckie 1 Frontu Ukraińskiego^[8].

W okolicy trwa wydobycie gazu ziemnego. Według danych z 31 grudnia 2004 miasto miało 3231 mieszkańców.

W Kańczudze znajduje się fabryka Axtone (dawny Kamax), która jest producentem urządzeń cięgłowo-zderznych dla wszystkich typów pojazdów szynowych.
W Kańczudze znajduje się siedziba Stowarzyszenia SAAB Gt-Classic^[9], skupiającego miłośników zabytkowych samochodów marki SAAB z Polski i zagranicy.

Demografia |

• Piramida wieku mieszkańców Kańczugi w 2014 roku^[2].

Kościół

Zabytki |

• 
  Kościół pw. św. Michała Archanioła (wzniesiony około 1605 r.). W 1612 r. dobudowano kaplicę św. Anny (fundatorka – księżna Anna Ostrogska z Kostków (1575-1635)- księżna herbu Dąbrowa.), około 1660 r. kaplicę Matki Boskiej. W latach 1924-1928 przebudowano elewację, dodano kruchtę i wieżę (według projektu W. Rawskiego). We wnętrzu część barokowego wyposażenia.


• Kościół pw. MB Łaskawej (pocz. XVII w.) – dawna cerkiew greckokatolicka. Remontowana i przebudowana częściowo XIX/XX w. W 1945 r. zamieniona na magazyn. W 1984-1994 r. nastąpiła gruntowna restauracja. Została z powrotem poświęcona w 1995 r.

 Osobny artykuł: Cerkiew Pokrow Bogarodzicy w Kańczudze.

• Dworzec kolejki wąskotorowej.


• Pomnik Grunwaldu odbudowany w 1984 r. po zniszczeniu przez hitlerowców.

Ludzie związani z Kańczugą |

 Zobacz też kategorie: Ludzie związani z Kańczugą, Ludzie urodzeni w Kańczudze.

Zobacz też |

• Parafia św. Michała Archanioła w Kańczudze


• Cmentarz żydowski w Kańczudze


• Kańczuga (stacja kolejowa)

Przypisy |

Linki zewnętrzne |

• 
  Kańczuga (2) w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. III: Haag – Kępy. Warszawa 1882.

p • d • e Gmina Kańczuga Siedziba gminy: Kańczuga Miasta Kańczuga Wsie Bóbrka Kańczucka Chodakówka Krzeczowice Lipnik Łopuszka Mała Łopuszka Wielka Medynia Kańczucka Niżatyce Pantalowice Rączyna Siedleczka Sietesz Wola Rzeplińska Żuklin Integralne części wsi Blich Budy (Siedleczka) Budy (Żuklin) Dział Folwark Gaj Górka Górki Groble Jaz Kłapówka Koło Kobyłki Koło Zagórza Kopalina Kucze Mijów Młyn Olchowy Pniak Pantalowice Dolne Pantalowice Górne Potoki Psi Młynek Sietesz Dolna Sietesz Górna Wygoda Zagrody

p • d • e Powiat przeworski Miasta Przeworsk Kańczuga Sieniawa Gminy miejskie Przeworsk Gminy miejsko-wiejskie Kańczuga Sieniawa Gminy wiejskie Adamówka Gać Jawornik Polski Przeworsk Tryńcza Zarzecze