Kurhan
Kurhan w powiecie wejherowskim niedaleko leśniczówki Szklana Huta
Kurhan w powiecie wejherowskim Lewino
Cmentarzysko kurhanowe Szwajcaria w okolicy Suwałk
Kurhan na Wzgórzu Wisielców na Wolinie
Kurhan I w Przywozie
Kurhan-kwadrat 387C, Puszcza Białowieska
Wielki Kurhan w Werginie, Grecja
Kurhan (ukr. курган), in. tumulus[1] (łac. tumulus) – rodzaj mogiły, w kształcie kopca o kształcie stożkowatym lub zbliżonym do półkulistego, z elementami drewnianymi, drewniano-kamiennymi lub kamiennymi, w którym znajduje się komora grobowa z pochówkiem szkieletowym lub ciałopalnym. Pomieszczenia grobowe, nieraz bardzo rozbudowane, mają zwykle konstrukcję kamienną bądź drewnianą, czasem są kute w litej skale[2].
Wschodnioeuropejskiemu słowu „kurhan” odpowiada używane w językach zachodnioeuropejskich określenie „tumulus”.[potrzebny przypis]
Spis treści
1 Występowanie
2 Przykłady kurhanów
2.1 Polska
2.2 Europejska część Rosji i Ukraina
2.3 Syberia i Azja Środkowa
2.4 Państwa bałkańskie
2.5 Szwecja
2.6 Bliski Wschód
2.7 Japonia
3 Zobacz też
4 Przypisy
5 Bibliografia
6 Linki zewnętrzne
Występowanie |
Kurhany występują na obszarach Europy, Azji i Ameryki w epoce neolitu i żelaza (kultura unietycka, trzciniecka, przedłużycka, także w niektórych lokalnych grupach kultury łużyckiej). Rzadziej spotykane były także w kulturach okresu rzymskiego i wczesnośredniowiecznego.
Przykłady kurhanów |
Polska |
Kopiec Krakusa w Krakowie- Kurhan w Kiwitach
Kopiec Wandy w Krakowie
Kopiec Janotów-Bzowskich w Będkowicach k/Krakowa
Stróża-Kolonia (gmina Kraśnik), IX wiek
Wielkopolskie piramidy w Łękach Małych koło Grodziska Wielkopolskiego – grupa 11 kurhanów z XVII wieku p.n.e.
Poleski Park Narodowy – kurhany z epoki trzcinieckiej
Łysa Góra w Sitańcu, okolice Zamościa
Czarnocin koło Buska-Zdroju
Miernów koło Buska-Zdroju
- Kopiec Tatarski w Przemyślu
Czerne na Mazurach
Szwedzka mogiła – wczesnośredniowieczny kurhan w Rejowcu Fabrycznym
- Grodzisko w Wysokiem Mazowieckiem
Białogórze, między Zgorzelcem a Lubaniem – 200 mogił oraz grodzisko słowińskie
- Rezerwat Przyrodniczo-Archeologiczny „Grodzisko Runowo”
Widawa (powiat łaski) – kurhan z okresu II-IV w.
Cmentarzysko Jaćwingów w okolicach Suwałk
Lubiatowo – kurhany w pobliżu leśniczówki Szklana Huta.
Wzgórze Wisielców na wyspie Wolin
Kurhan karniowicki w Karniowicach
Kościeniewicze (powiat bialski), (województwo lubelskie)- kurhany w Bierówce koło Jasła
- Szczeglińskie kurhany (w okolicach Szczeglina w woj. zachodniopomorskim)
Puszcza Białowieska – Rezerwat krajobrazowy im. prof. Władysława Szafera (kwadrat 387 C)
Rostołty w woj. podlaskim, kurhan kultury wielbarskiej
Kuraszewo w woj. podlaskim, kurhan kultury wielbarskiej
Wola Grójecka w woj. świętokrzyskim, gmina Ćmielów – kurhan z okresu neolitu, ok. 2 m wysokości
Cmentarzysko w Węsiorach w woj. pomorskim
Lewino w powiecie wejherowskim
Przywóz w powiecie wieluńskim – 2 kurhany kultury przeworskiej
Niedary w powiecie trzebnickim
Krężnica Jara w województwie lubelskim
- Kurhan w Mieroszynie
Europejska część Rosji i Ukraina |
- Królewskie kurhany scytyjskie: Towsta Mohyła, Sołocha, Gajmanowa Mogiła, Czertomłyk, Melitopolski oraz Kelermeskie i Uljapskie na Kubaniu.
- Kurhany bosporańskie: Kul-Oba, Bolszaja Bliznica.
Wielki Ipatowski koło Stawropola – ok. III tys. p.n.e.- Numer 4, Kutuluk koło Samary w Rosji, XXIV wiek p.n.e.
Ryżanówka, około 150 km na południe od Kijowa, III wiek p.n.e.
Syberia i Azja Środkowa |
Pazyryk – zespół 5 wielkich kurhanów z pochówkami wodzów plemion scyto-sackich, VI-V wiek p.n.e.
Noin Uła – nekropola wielmożów Xiongnu, I wiek p.n.e./I wiek.
Issyk w Kazachstanie w kompleksie sackiej nekropoli królewskiej z VI-III wieku p.n.e.
- Cmentarzysko kurhanowe Berel w dolinie rzeki Buktyrmy w Kazachstanie – III wiek p.n.e. z najsłynniejszym kurhanem nr 11
Państwa bałkańskie |
Tereny obecnej Bułgarii, Rumunii, Grecji, Serbii i europejskiej części Turcji (na obszarze dawnej Tracji, Dacji i Mezji)
Kurhan Aleksandrowski, ok. IV wiek p.n.e. – w grobowcu zachowały się freski ze sceną polowania na dzika.
grobowiec z Kazanłyku w środkowej Bułgarii.- Wielki Kurhan z Werginy w Grecji
- Goljama Kosmatka
- Svetica
- Zlatinica
Kırklareli = bułg. Łozengrad
Naip i Harekattepe w Tekirdağ
Szwecja |
Håga koło Uppsali, X wiek p.n.e.
Bliski Wschód |
Nemrut Dağı, w kommageńskim kompleksie świątynno-sepulkralnym w południowo-wschodniej Turcji, I wiek p.n.e.
Japonia |
Wielki Kurhan cesarza Nintoku na wyspie Honsiu
Zobacz też |
- Budowle megalityczne
- Teoria kurhanowa
- Dolmen
Przypisy |
↑ Encyklopedia sztuki starożytnej: Europa, Azja, Afryka, Ameryka. Kazimierz Michałowski (wstęp). Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1975, s. 270–271.
↑ Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 83, 84. ISBN 83-85001-89-1.
Bibliografia |
(ros.) Акишев К.А. Курган Иссык, „Искусство”, Москва, 1978 (K.A. Akiszew „Kurhan Issyk”, wyd. Isskustwo, Moskwa, 1978); [1]
(szw.) Almgren, O. „Kung Björns hög” och andra fornlämningar vid Håga, 1905 (za anglojęzyczną Wikipedią)
(fr.) Domaradzki M.M. „Pitiros i Thasos. Structures economiques dans la peninsule balkanique aux VII-II siecles avant J.C.”, Opole 2000- Faridis K., Vergina, Wydawnictwo Rekos Ltd., Thessaloniki-Oreokastro 2006, s. 36 (wydanie polskie w tłum. Barbary Marii Hantel-Galatou), ISBN 960-358-236-0.
Encyklopedia sztuki starożytnej, praca zbiorowa, WAiF i Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 126, 171, 248, 325, 326, 347-349, 348-349, 386, 425, 431, 462, 534, 575-576, 590-591, ISBN 83-01-12466-0 (PWN), ISBN 83-221-0684-X (WAiF)
Linki zewnętrzne |
O Kutuluku z „Archeology”, magazynu Amerykańskiego Instytutu Archeologicznego (ang.)
O Ipatowie z „Archeology (ang.)
Cmentarzysko Berel (ros.)
- O Ryżanówce (Tutanchamon ukraińskich stepów – Muzeum Archeologiczne w Krakowie)
Przewodnik „Śladami Pierwotnych Kultur: Grodziska – Święte miejsca – Kamienne kręgi – Kurhany”, format PDF.- Puszcza Białowieska – Kurhany (kwadrat 387C)
- Cmentarzysko kurhanowe w Będkowicach
Kurhan w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska. Warszawa 1902.
