Cfrtjryk

Valais niem. Kanton Wallis fr. Canton du Valais wł. Cantone del Vallese ret. Chantun Vallais
— kanton —
Herb Flaga
Państwo	Szwajcaria
Siedziba	Sion
Data powstania	1815
Kod ISO 3166-2	CH-VS
Powierzchnia	5224 km²
Populacja (2004) • liczba ludności	288 800
• gęstość	55 os./km²
Języki urzędowe	francuski, niemiecki
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba dystryktów	13
Liczba gmin	160
Położenie na mapie Szwajcarii
Strona internetowa

Valais (niem. Wallis, fr. Valais, wł. Vallese, romansz Vallais) – kanton w południowej Szwajcarii. Jego stolicą jest Sion. Jest to trzeci pod względem powierzchni kanton Szwajcarii. Na całej długości kantonu rozciąga się dolina Rodanu, który wypływa z lodowca, w pobliżu Oberwaldu. Od tej głównej doliny odchodzi wiele bocznych odgałęzień, wśród nich Vispertal, w której leży Zermatt – słynna miejscowość turystyczna u stóp Matterhornu (4477 m n.p.m.).

Geografia |

Dom (po lewej), Matterhorn (w środku) i Weisshorn (po prawej)

Kanton Valais graniczy z Włochami na południu i południowym wschodzie, z Francją na zachodzie, ponadto na północy z kantonami Vaud i Berno, a na wschodzie z Uri i Ticino.

Szeroka dolina Rodanu zajmuje znaczną część powierzchni kantonu. Dolina ta posiada wiele mniejszych odgałęzień, zarówno małych i wąskich jak i szerokich i zamieszkanych. Do tych drugich zalicza się między innymi dolina Vispertal dzieląca się na doliny Saastal i Mattertal z popularnym kurortem Zermatt u stóp Matterhornu (4478 m). 50 szczytów wznosi się ponad cztery tysiące metrów, z najwyższym Dufourspitze (w Alpach Pennińskich), który osiąga 4638 m. Znajduje się tu też wiele lodowców, w tym zaliczane do największych w całych Alpach.

Dorzecze Rodanu zajmuje niemal cały kanton. Rodan płynie ze wschodu na zachód do Martigny, następnie skręca lekko na północ gdzie łączy się z Jeziorem Genewskim. Jednak są dwa regiony w kantonie Valais, które nie należą do zlewiska Rodanu: dolina na południe od przełęczy Simplon i dolina na południe od Wielkiej Przełęczy Świętego Bernarda. Dolina Rodanu oddziela Alpy Berneńskie na północy od Alp Pennińskich na południu. Inne pasma leżące chociażby częściowo w kantonie Valais to: Masyw Chablais, Masyw Mont Blanc w Alpach Graickich i Alpy Lepontyńskie.

Ważniejsze odgałęzienia doliny Rodanu to: Fieschertal, Lötschental i Dalatal na prawym brzegu oraz Turtmanntal, Binntal, Nanztal, Vispertal, Val d'Anniviers, Vallon de Réchy, Val d'Hérens, Val de Nendaz, Val d’Entremont i Val d'Illiez na lewym brzegu Rodanu.

Historia |

Bazylika de Valère górująca nad stolicą kantonu Sion

Rzymianie nazywali ten region Vallis Poenina („Dolina Górnego Rodanu”). Od 888 r. ziemie te były częścią Królestwa Burgundii. Król Rudolf III z Burgundii nadał te ziemie biskupowi Sionu w 999 r., czyniąc go hrabią Valais. Biskupowie-hrabiowie musieli się bronić przed atakami ze strony Księstwa Sabaudii, co sprawiło, że historia regionu jest ściśle powiązana z historią diecezji Siońskiej.

Kanton Valais oparł się Reformacji, pozostając pod zwierzchnictwem kościoła katolickiego. 12 marca 1529 r., Valais zostało członkiem Konfederacji Szwajcarskiej. W 1628 r. Valais zostało w zasadzie republiką, République des Sept Dizains / Republik der Sieben Zehenden pod zwierzchnictwem księcia-biskupa Sionu oraz bailli. Biskupowie pozostali u władzy do 1798 r. kiedy to wojska Napoleona zajęły Valais i ogłosiły powstanie rewolucyjnej République du Valais (16 marca 1798 r.), która szybko została włączona do Republiki Helweckiej (1 maja 1798 r.). W 1802 r. region Valais ogłosił niepodległość jako Republika Rodańska. W 1810 r. republika ta została anektowana przez Francję jako Departament Simplon. Niepodległość została przywrócona w 1813 r., a 4 sierpnia 1815 r. Valais ostatecznie zostało członkiem Konfederacji Szwajcarii jako kanton.

Gospodarka |

Jezioro Lac des Dix

Widok ze szczytu Tête Blanche

Produkcja wina i spirytualiów oraz turystyka to główne źródła dochodu kantonu. Matterhorn położony niedaleko Zermatt jest jedną z największych atrakcji całych Alp Szwajcarskich. Dużą popularnością cieszą się także inne rejony kantonu np. francuskojęzyczne okolice Verbier, Evolene i Arolla. Alpy Pennińskie i Alpy Berneńskie przyciągają turystów i alpinistów z całego świata.

Oprócz turystyki kładzie się nacisk na rolnictwo, w szczególności hodowlę bydła w rejonach górskich oraz produkcję nabiału w dolinach. Kanton Valais jest też największym producentem wina w całej Szwajcarii. Ponadto tamtejsze hydroelektrownie pokrywają ok. 25% zapotrzebowania na prąd całej Szwajcarii.

Zachodnia część kantonu (najbardziej uprzemysłowiona) nazywana jest Chablais. Jest to jeden z kluczowych regionów dla gospodarki Valais. Znajduje się tam wiele fabryk oraz siedziby takich firm jak Novartis, Syngenta i Monthey. W miejscowości Collombey-Muraz znajduje się rafineria. W pobliżu miejscowości Visp oraz Sierre koncentruje się przemysł metalowy i chemiczny.

Pomimo kwitnącej turystyki i dobrze rozwiniętej infrastruktury Valais pozostaje jednym z najbiedniejszych kantonów Szwajcarii. Kanton Valais minimalnie przegrał rywalizację o prawo organizacji Zimowych Igrzysk Olimpijskich w 2002 i 2006 r.

Demografia |

Dufourspitze

Dolina Lötschental

Masyw Monte Rosa

Grand Combin

Kapliczka w pobliżu Zermatt

Językami urzędowymi kantonu są język francuski i niemiecki. Językami z najwyższym odsetkiem użytkowników są:

• 
  język francuski – 62,8%,


• 
  język niemiecki – 28,4%,


• 
  język portugalski – 2,3%


• 
  język polski - 2,1%^[1].

Kanton Valais jest w przeważającej części francusko- i arpitańskojęzyczny. Mieszkańcy wschodnich rejonów kantonu używają jednak walizerskiego dialektu języka niemieckiego. Francuskojęzyczna część ludności stanowi ok. dwie trzecie całej populacji kantonu.

Jest to słabo zaludniony kanton. Całkowita populacja kantonu wynosi 298 580 osób, z czego ok. 57 061 (19,1%) to obcokrajowcy. największe miasta to Sion (stolica), Monthey, Sierre, Martigny i Brig. Według danych z 2000 r. 81% populacji to katolicy, a ok. 6% to protestanci.

Miasta i miejscowości |

• Anzère


• Bluche


• Brig


• Sion


• Sierre


• Monthey


• Martigny


• Crans-Montana


• Leukerbad


• Saas-Fee


• Verbier


• Visp


• Zermatt

Gminy |

Lista gmin w kantonie Valais według dystryktów.

Linki zewnętrzne |

• Strona kantonu Valais


• Informacja turystyczna


• Statystyki


• Wina Valais

Przypisy |

p • d • e Podział administracyjny Szwajcarii Stolica: Berno (Bern) Kanton niem.Kanton, fr.canton, wł.cantone, rom.chantuns Appenzell Ausserrhoden Appenzell Innerrhoden Argowia (Aargau) Bazylea-Miasto (Basel-Stadt) Bazylea-Okręg (Basel-Landschaft) Berno (Bern) Fryburg (Freiburg) Genewa (Genf) Glarus Gryzonia (Graubünden) Jura Lucerna (Luzern) Neuchâtel Nidwalden Obwalden St. Gallen Schwyz Solura (Solothurn) Szafuza (Schaffhausen) Ticino Turgowia (Thurgau) Uri Valais Vaud Zug Zurych (Zürich)