Cfrtjryk

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Złoty Stok (ujednoznacznienie).

Złoty Stok
— miasto w gminie miejsko-wiejskiej —
Widok wzdłuż ulicy 3 Maja w kierunku rynku
Herb
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	ząbkowicki
Gmina	Złoty Stok
Burmistrz	Grażyna Orczyk (od 1.12.2014)
Powierzchnia	7,73 km²
Wysokość	350-430[1] m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	2888[2] 373,6 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 74
Kod pocztowy	57-250
Tablice rejestracyjne	DZA
Położenie na mapie gminy Złoty Stok Złoty Stok
Położenie na mapie powiatu ząbkowickiego Złoty Stok
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Złoty Stok
Położenie na mapie Polski Złoty Stok
50°26′47″N 16°52′59″E/50,446389 16,883056
TERC (TERYT)	0224074
SIMC	0984723
Urząd miejski Rynek 22 57-250 Złoty Stok
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Złoty Stok (tuż po wojnie Równe^[3], niem. Reichenstein, cz. Rychleby) – miasto w południowo-zachodniej Polsce, leżące na Śląsku (Dolnym Śląsku), w województwie dolnośląskim, w powiecie ząbkowickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Złoty Stok.

Złoty Stok jest najstarszym ośrodkiem górniczo-hutniczym w Polsce. Ostatnią kopalnię (rud arsenu) zamknięto w 1961 roku. W ostatnich latach miasto straciło na znaczeniu jako ośrodek przemysłowy, równocześnie stając się ośrodkiem turystycznym znanym przede wszystkim z Muzeum Górnictwa i Hutnictwa Złota (potocznie "Kopalnia Złota")^[4].

Szacuje się, że w czasie 700 lat eksploatacji z miejscowych złóż pozyskano 16 t czystego złota^[5].

Położenie |

Miasto położone jest na Przedgórzu Paczkowskim u podnóża północnego krańca Gór Złotych na Sudeckim uskoku brzeżnym bezpośrednio przy granicy z Czechami^[1].

Przez miasto przebiega ruchliwa droga krajowa nr 46 będąca jedynym wjazdem od wschodu do Kotliny Kłodzkiej oraz droga wojewódzka nr 390^[1].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. wałbrzyskiego.

Historia |

Średniowieczna osada górnicza powstała w związku z wydobywaniem w okolicy złota (ślady eksploatacji z X w.). Najstarsze dokumenty potwierdzające prawa miejskie Złotego Stoku datuje się na 1334 rok, jednak nie wiadomo, kiedy faktycznie je uzyskał. W 1273 r. Henryk IV Probus zezwolił cystersom z Kamieńca na prowadzenie tutaj robót górniczych^[1]. W kolejnych latach miasto należało do Piastów śląskich i wchodziło w skład księstwa ziębickiego. W 1358 zostało wykupione przez Bolka II – księcia świdnickiego. Po śmierci Agnieszki Habsburżanki żony Bolka II w 1392 roku wraz będącym jej oprawą wdowią księstwem świdnicko-jaworskim zostało połączone z Koroną Czeską jako wiano bratanicy Bolka II, księżniczki Anny, żony króla czeskiego i cesarza niemieckiego Karola IV.

17 lutego 1491 roku Złoty Stok otrzymał herb, sztandar i rangę Wolnego Miasta Górniczego^[1]. Na początku XVI wieku przypada szczytowy rozkwit górnictwa i hutnictwa złota oraz samego miasta^[1]. O gwałtownym rozwoju górnictwa świadczy zainteresowanie się nim najpotężniejszych wówczas w Europie domów handlowych i spółek górniczo-hutniczych Fuggerów, Turzonów, Welsów, Imhoffów. W 1529 roku w Złotym Stoku było czynnych 145 kopalń i kilkanaście małych hut. Dwadzieścia lat później liczba kopalń wzrosła do 190, ilość wydobywanej rudy przekraczała 30 000 t, a roczna produkcja złota osiągnęła 60 kg (max. 140 kg) co dawało ok. 8% produkcji złota w Europie.

W 1507 książęta ziębicko-oleśniccy bracia Albrecht i Karol założyli mennicę, biła ona monety z wydobywanego tu złota do 1621 roku^[6].

W 1565 r. w szybie "Złoty Osioł" zginęło 59 górników, co zahamowało rozwój wydobycia. Wkrótce potem do miasta przybył aptekarz Hans Scharffenberg, który z kopalnianych hałd postanowił uzyskiwać arsen i rozwinął produkcję arszeniku.

Od 1742 miasto wraz z całym Dolnym Śląskiem przeszło pod zwierzchnictwo Prus. W 1857 r. liczyło 1800 mieszkańców. W 1905 w mieście żyły już 2064 osoby, z czego 99,8% stanowili Niemcy. 84% mieszkańców było katolikami, 16% - ewangelikami^[7].

W 1900 r. miasto uzyskało lokalne połączenie kolejowe z Kamieńcem Ząbkowickim^[1][1]. Od 1920 r. działała tu Śląska Szkoła Leśna (Schlesische Forstschule), jedyna poza Berlinem uczelnia posiadająca uprawnienia w kształceniu leśników. Liczba mieszkańców wzrosła w r. 1939 do 2609. W wyniku kapitulacji Niemiec, 8 maja 1945 r. miejscowość została bez walki zajęta przez wojska radzieckie, a następnie przekazana administracji polskiej. Dotychczasową ludność miasta wysiedlono za Odrę. Początkowo miasto nosiło nazwę Równe, natomiast stacja kolejowa w nomenklaturze PKP do 1 września 1946 nazywała się Rychłowiec^[8]; nazwę Złoty Stok wprowadzono rozporządzeniem ministerialnym w maju 1946 roku^[9].
Głównym zakładem przemysłowym w Złotym Stoku po II wojnie światowej był zakład produkujący arsen i złoto zwany początkowo "Przemysł Arsenowy" w 1950 roku "Zakłady Przemysłu Arsenowego" w 1956 na "Kopalnia Arsenu Złoty Stok". W 1960 roku zamknięto kopalnię, tym samym skończył się prawie 700-letni okres działalności górniczej w Złotym Stoku^[1]. Szacuje się, że istniejące w tym czasie kopalnie wydobyły około 2 mln ton rudy, z której otrzymano około 10 ton złota i 126 000 ton arszeniku. W 1962 r. w zakładzie produkowano mączki kamienne i pigmenty, zmienił on nazwę na "Zakłady Górniczo-Chemiczne Złoty Stok". W 1976 r. połączono zakład z przedsiębiorstwem "Termoplast" z Mąkolna tworząc "Zakłady Górniczo- Chemiczne Przemysłu Tworzyw i Farb", które zmieniły w 1977 r. nazwę na "Zakłady Tworzyw i Farb w Złotym Stoku"^[10].

W 1989 zlikwidowano pasażerskie połączenie kolejowe z miastem. W roku 1997 powódź tysiąclecia zniszczyła most kolejowy na Nysie Kłodzkiej uniemożliwiając także przewozy towarów.

Obecnie miasto rozwija funkcje turystyczne – głównie za sprawą udostępnionych dla turystów w 1996 r. zespołu sztolni (Muzeum Kopalni Złota w Złotym Stoku, największy w Europie podziemny wodospad)^[1]. Drobny ośrodek przemysłowo-handlowy (Zakłady Tworzyw i Farb w Złotym Stoku, przemysł drzewny, usługi).

Demografia |

Piramida wieku mieszkańców Złotego Stoku w 2014 roku^[2].

Zabytki |

 Osobny artykuł: Zabytki Złotego Stoku.

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są^[11]:

• ośrodek historyczny miasta


• kościół par. pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, neogotycki, z l. 1875-76, jednonawowy na planie krzyża z wieżą, fasada wykładana kamieniem


• zespół dawny cmentarza ewangelickiego, ul. 3 Maja:
  
  
  
  • kościół cmentarny pw. Świętej Trójcy, gotycki z 1583 r., XVII w., XVIII w., przebudowywany, z renesansowym portalem
  
  
  • cmentarz, obecnie komunalny, z drugiej poł. XVI w., 1869 r., 1880 r.
  
  
  • mauzoleum rodziny Guttlerów, z XIX w.
  
  
  
  


• 
  kościół do 1945 r. ewangelicki pierwotnie pw. św. Krzysztofa, od 1536 r.^[12] pw. Najświętszego Zbawiciela, jednonawowy, renesansowy, z lat 1513-1517, wieża z 1545 r. z portalem ozdobionym herbami Złotego Stoku i księstwa ziębicko-oleśnickiego, - XVI w. odbudowany po pożarze w 1638 r., XVIII w., później zamieniony na salę gimnastyczną, obecnie hala sportowa, nieużytkowany


• „sztolnia książęca”, obecnie muzeum


• budynek mennicy z dachem czterospadowym, później urzędu górniczego, obecnie mieszkania, pl. Kościelny 1, z 1520 r. - XVI, XIX w.


• dom, ul. Sudecka (dawna Kłodzka) 20, z XVIII w.


• dom, Rynek 11, z XVIII w., 1879 r.


• kamienica Fuggerów, barokowa, z ok. 1520 r., fasada przebudowana gruntownie po 1638 r. - XVII w., w pierwszej poł. XVIII w., 1960 r. z charakterystycznym wysokim szczytem, Rynek 20


• dom z restauracją „Złoty Jar”, ul. Wojska Polskiego 1, z 1870 r.


• dom, ul. Wojska Polskiego 2, z XVIII w., 1895 r.


• dom, ul. Wojska Polskiego 3, po 1840 r.


• dom, ul. Wojska Polskiego 18 a, z XVIII w., pocz. XX w.


• dom, ul. Wojska Polskiego 20, z XVIII w., pocz. XX w.


• dom, ul. Wojska Polskiego 22, z XVIII w., 1840 r.

inne:

• kaplica św. Anny na Kaplicznej Górze (Krzyżowej Górze), wybudowana w 1731 r. przez Z. Kahlera, wzniesiona na nowo w 1811 r. W 1855 r. postawiono obok domek pustelnika

Turystyka |

Muzeum - Kopalnia Złota |

W dawnej kopalni złota i arsenu 28 maja 1996 uruchomiono Muzeum Górnictwa i Hutnictwa Złota. Muzeum oferuje wystawę obrazującą historię górnictwa złota (stare mapy, narzędzia górnicze, kolekcja tablic ostrzegawczych i informacyjnych z czasów PRL) w sztolni transportowej "Gertruda", wyprawę do sztolni "Czarnej", w której można zobaczyć 10-metrowy podziemny wodospad, przejażdżkę kolejką kopalnianą, a także płukanie złota.

Inne atrakcje turystyczne |

• 
  Leśny Park Przygody "Skalisko" o powierzchni ok. 7 ha, nieopodal Muzeum Górnictwa i Hutnictwa Złota. Park oferuje m.in. zjazd tyrolką na dużej wysokości na linach o długości do 570 m (tyrolka supergigant)^[15].


• Paintball City - pole do gry w paintball
  


• Średniowieczny Park Techniki - jedyny w europie park, gdzie można zobaczyć maszyny górnicze jakie pracowały w średniowieczu (czołg Leonarda da Vinci) oraz Labirynt Strachu.


• 
  Hałda Storczykowa - użytek ekologiczny na południowych granicach miasta z liczną florą m.in. goryczuszka gorzkawa, dziewięćsił bezłodygowy, lilia złotogłów oraz liczna populacja storczyka męskiego.

Szlaki Turystyczne |

• 
  – Główny Szlak Sudecki im. Mieczysława Orłowicza
  


• 
  – im. J. Szczypińskiego: Bystrzyca Kłodzka - Stary Waliszów - Romanowo - Ołdrzychowice Kłodzkie - Rogówek - Droszków - Przełęcz Leszczynowa - Chwalisław - Złoty Stok
  


• 
  – do Barda
  

W 2009 przebiegi poniższych szlaków zostały zmienione:

• 
  – na Borówkową (był do Radochowa)


• 
  – z Mąkolna na Przełęcz pod Trzeboniem (poprzednio znaczony jako zielony do Radochowa)

Sport |

Infrastruktura |

• stadion sportowy (boisko piłkarskie oraz bieżnia lekkoatletyczna, trybuny)


• hala sportowa i siłownia przy Samorządowym Zespole Szkół


• boiska: piłkarskie i do koszykówki przy ulicy Sienkiewicza


• ziemny kort tenisowy przy Centrum Kultury i Promocji


• boisko do siatkówki przy Centrum Kultury i Promocji


• miasteczko do uprawiania paintballa


• ścieżki rowerowe o charakterze górskim jak i nizinnym


• staw kąpielowy


• kompleks boisk przy Samorządowym Zespole Szkół

Kluby sportowe |

• Klub Sportowy Unia Złoty Stok o ponad 50-letniej historii. Posiada sekcję piłkarską oraz szachową^[16].


• „KTM Racing Team Złoty Stok" - klub kolarstwa górskiego^[17].

Imprezy i wydarzenia sportowe |

• zawody w Kolarstwie Górskim MTB z cyklu Powerade MTB Maraton


• zawody w Kolarstwie Górskim MTB Złota Wstęga^[18]
  


• mistrzostwa Polski w Dog Trekkingu^[19]
  


• zawody w Nordic walking z cyklu Puchar Śląska^[20]
  


• Bieg po Złoto - trasa w części prowadzi korytarzami Kopalni Złota


• turnieje szachowe, zawody wędkarskie oraz tenisa stołowego o charakterze lokalnym

Edukacja |

Szkolnictwo w Złotym Stoku obejmuje stopnie: przedszkolny, podstawowy, gimnazjalny. Uczniowie szkół średnich najczęściej dojeżdżają do Kłodzka, Ząbkowic Śląskich, Paczkowa lub Kamieńca Ząbkowickiego.
Placówki:

• Przedszkole "Bajka"


• Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Kościuszki


• Gimnazjum Publiczne im. Mikołaja Kopernika

Zobacz też |

• Złoty Stok (stacja kolejowa)


• Byłe przejście graniczne Złoty Stok - Bílá Voda

Przypisy |

Bibliografia |

• 
  Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (redakcja). T. 17: Góry Złote. Wrocław: Wydawnictwo I-BiS, 1993, ​ISBN 83-85773-01-0​.

Linki zewnętrzne |

• Plan miasta w OpenStreetMap
  


• Miasto Złoty Stok


• Forum miasta i gminy Złoty Stok


• 
  Reichenstein w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. IX: Pożajście – Ruksze. Warszawa 1888.

p • d • e Miasta województwa dolnośląskiego Miasta powiatowe Bolesławiec Dzierżoniów Głogów Góra Jawor Jelenia Góra Kamienna Góra Kłodzko Legnica Lubań Lubin Lwówek Śląski Milicz Oleśnica Oława Polkowice Strzelin Środa Śląska Świdnica Trzebnica Wałbrzych Wołów Wrocław Ząbkowice Śląskie Zgorzelec Złotoryja Miasta gminne Bardo Bielawa Bierutów Bogatynia Boguszów-Gorce Bolków Brzeg Dolny Bystrzyca Kłodzka Chocianów Chojnów Duszniki-Zdrój Głuszyca Gryfów Śląski Jaworzyna Śląska Jedlina-Zdrój Jelcz-Laskowice Karpacz Kąty Wrocławskie Kowary Kudowa-Zdrój Lądek-Zdrój Leśna Lubawka Lubomierz Mieroszów Międzybórz Międzylesie Mirsk Niemcza Nowa Ruda Nowogrodziec Oborniki Śląskie Olszyna Piechowice Pieńsk Pieszyce Piława Górna Polanica-Zdrój Prochowice Prusice Przemków Radków Siechnice Sobótka Stronie Śląskie Strzegom Syców Szczawno-Zdrój Szczytna Szklarska Poręba Ścinawa Świebodzice Świeradów-Zdrój Świerzawa Twardogóra Wąsosz Węgliniec Wiązów Wleń Wojcieszów Zawidów Ziębice Złoty Stok Żarów Żmigród Portal:Województwo dolnośląskie Wikiprojekt:Dolny Śląsk

p • d • e Powiat ząbkowicki Miasta Bardo Ząbkowice Śląskie Ziębice Złoty Stok Gminy miejsko-wiejskie Bardo Ząbkowice Śląskie Ziębice Złoty Stok Gminy wiejskie Ciepłowody Kamieniec Ząbkowicki Stoszowice

p • d • e Powiat ząbkowicki (1946-1975) Siedziba powiatu – Ząbkowice Śląskie Przynależność wojewódzka woj. wrocławskie Miasta (1945-75) Bardo (Śląskie) (do 1945 i od 1969) Srebrna Góra (do 1945) Ząbkowice Śląskie Ziębice Złoty Stok Osiedla (1954-72) Bardo (1954-68) Kamieniec Ząbkowicki (1954-58) Gminy wiejskie (1945-54 i 1973-75) Bardo Ciepłowody (od 1973) Henryków (do 1954) Kamieniec Ząbkowicki Lubnów Mąkolno (do 1954) Nieszków (do 1954) Sadlno (do 1954) Stoszowice Ząbkowice Śląskie (od 1973) Ziębice (od 1973) Złoty Stok (od 1973) Zwrócona (do 1954) Gromady (1954-72) Bardo (1954) Bobolice (1954-61) Braszowice (1954-59) Brodziszów (1954-59) Brzeźnica (1954-58) Budzów (1954-68) Chałupki (1954-59) Ciepłowody (1954-72) Czernczyce (1960-61) Henryków (1954-72) Kalinowice Dolne (1954-59) Kamieniec Ząbkowicki (1954-57) Kamieniec Ząbkowicki (1968-72) Krzelków (1954-59) Lubnów (1960-72) Mąkolno (1954-72) Niedźwiednik (1954-68) Niedźwiedź (1954-59) Nieszków (1954-59) Ożary (1954-61) Przedborowa (1954-61) Przyłęk (1954-72) Rudnica (1954-59) Sadlno (1954-72) Stary Henryków (1954-58) Stolec (1954-59) Stoszowice (1954-72) Topola (1954-68) Ziębice (1960-72) Zwrócona (1954-72)