Cfrtjryk

Belgrad Београд Beograd
Herb Flaga
Państwo	Serbia
Okręg	Miasto wydzielone
Burmistrz	Siniša Mali
Powierzchnia	359,9 km²
Wysokość	116,75 m n.p.m.
Populacja (2011) • liczba ludności • gęstość	1 166 763 3 241 os./km²
Nr kierunkowy	(+381)11
Kod pocztowy	11000
Tablice rejestracyjne	BG
Położenie na mapie Serbii Belgrad
44°48′N 20°28′E/44,800000 20,466667
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Zobacz w Wikicytatach kolekcję cytatów o Belgradzie

Historyczna mapa Belgradu
z Meyers Konversationslexikon z 1888 r.

Wieża despoty Stefana na Kalemegdanie (1405)

Sobór św. Sawy

Belgrad (serb. Београд, Beograd [beǒɡrad], starożytne Singidunum, dawn. Białogród, węg. Nándorfehérvár^[1]) – stolica i największe miasto Serbii położone na północy kraju przy ujściu Sawy do Dunaju.

Historia |

Belgrad należy do najstarszych miast Europy. Jego długa i burzliwa historia sięga wstecz ponad 7000 lat. Ziemie między Sawą i Dunajem były zamieszkiwane jeszcze w paleolicie. Odkryte podczas prac archeologicznych w jaskini kamieniołomu Lesztanah w dzielnicy Czukarica liczne szczątki ludzkie (takie jak kości i czaszki neandertalczyków) pochodzą z początków okresu kamienia łupanego.

Pozostałości kultury z okresu późnego kamienia łupanego znaleziono w Vinczy, Czukaricy, na Żarkowie i w okolicach ujścia rzeki Sawy do Dunaju. Wskazuje to na to, że okolice Belgradu zamieszkiwane były przez liczne plemiona z okresu kamienia łupanego. Potwierdzają to odkrycia archeologiczne.

Wiele miast satelickich Belgradu powstało na miejscu prehistorycznych osad. Zlokalizowane w tym miejscu celtyckie osady plemienia Skordysków - Singidun (współcześnie na osiedlu Karaburma na prawym brzegu Dunaju w dzielnicy Palilula) i Taurunum (współcześnie dzielnica Zemun) - datuje się na III wiek p.n.e. W czasach rzymskich pierwsza z nich, pod nazwą Singidunum, było ważne ze względów strategicznych.

 Osobny artykuł: Singidunum.

Pod nazwą Belgrad miasto było znane dopiero od IX wieku. W 1521 należący wtedy do Węgier Belgrad został zdobyty przez Turków i, poza krótką przerwą, gdy w latach 1718–1739 był posiadłością Habsburgów Austriackich, pozostawał w ich władaniu do 1878. Wtedy stał się stolicą niepodległej Serbii.

Od 1878 jest stolicą Serbii. Po wybuchu I wojny światowej stolicę kraju przeniesiono do Niszu na południu kraju. Uczyniono to ze względów bezpieczeństwa – w tamtym okresie stolica kraju leżała tuż przy austriackiej granicy, biegnącej na Dunaju i Sawie (do Austro-Węgier należało miasto Zemun, dzisiaj część Belgradu). Niecały miesiąc po wybuchu konfliktu Belgrad był już okupowany przez inwazyjne siły Austro-Węgier i Niemiec. W 1918 stolica ponownie wróciła do Belgradu. W latach 1918–1929 był stolicą Królestwa SHS, w latach 1929–1941 Jugosławii. W pierwszym dniu niemieckiej inwazji na Jugosławię, 6 kwietnia 1941 roku Belgrad został czterokrotnie zbombardowany przez ponad 230 bombowców. Miasto zostało w dużym stopniu zniszczone, a tysiące ludzi straciło życie^[2]. Miasto zostało wyzwolone 20 października 1944 roku przez Armię Czerwoną i partyzantów Tity. W okresie powojennym Belgrad stał się ponownie stolicą Jugosławii. W latach 2003–2006 Serbii i Czarnogóry, od czerwca 2006 – Republiki Serbii.

Geografia |

Belgrad znajduje się w północnej części środkowej Serbii, na wzgórzach w okolicy ujścia Sawy do Dunaju. Z trzech stron miasto otacza region autonomiczny Wojwodina.

Kamienna forteca z czasów Imperium osmańskiego leżąca u ujścia Sawy do Dunaju nosi nazwę Kalemegdan. Centrum Belgradu znajduje się na prawym brzegu Dunaju. Po przeciwnej stronie tej rzeki zaczyna się Równina Banacka, ze słabo zaludnionymi przedmieściami. Między Sawą i Dunajem znajduje się jedna z nowszych dzielnic miasta – Nowy Belgrad (Novi Beograd), zaś w górze rzeki leży Zemun – dawna granica Turcji i państwa Habsburgów. Sawa oddziela Stare Miasto (Stari Grad) od Nowego Belgradu.

Klimat |

Uważa się, że klimat Belgradu ma zarówno cechy klimatu kontynentalnego i umiarkowanego, co znaczy, że istnieją wyraźne różnice pomiędzy czterema porami roku.

Jesienią i zimą często wieje bardzo mocny, południowo-wschodni wiatr koszawa, który pochodzi znad Afryki, wiejący w kierunku Węgier. Trwa on zwykle od 3 do 7 dni. Temperatury oscylują zimą między −5 a +2 stopni Celsjusza, a latem termometry wskazują nawet ponad 40 stopni.

Struktura etniczna |

W 2002 miasto miało 1 670 000 mieszkańców z których 1 417 187 to Serbowie, 22 161 Jugosłowianie, 21 190 Czarnogórcy, 19 191 Romowie, 10 381 Chorwaci, 8372 Macedończycy, 4617 Muzułmanie, 3340 Gorani, 2199 Słowacy, 2084 Słoweńcy, 2080 Węgrzy, 1492 Albańczycy, 1379 Rumuni, 1272 Bułgarzy, 1188 Boszniacy, 1049 Rosjanie, 481 Niemcy, 433 Ukraińcy, 422 Czesi, 216 Rusini, 183 Buniewcy, 71 Wołosi, 4955 inni, oraz 50 811 nieznanego pochodzenia.

Struktura wyznaniowa |

Władze Belgradu |

Rada miasta Belgrad |

Rada miasta Belgrad jest to organ, który spełnia podstawowe funkcje władzy lokalnej, regulowane w ustawie i statucie miasta. Rada ma 90 członków, których mieszkańcy wybierają w wyborach lokalnych. Kadencja rady miasta trwa 4 lata. Zbiera się ona co najmniej raz na trzy miesiące.

Prezydent Belgradu |

Prezydent Belgradu reprezentuje miasto i spełnia w nim władzę wykonawczą. Jest on wybierany bezpośrednio przez mieszkańców stolicy, a jego kadencja trwa 4 lata. W latach 2008-2013 burmistrzem był Dragan Đilas z Partii Demokratycznej. Od 2014 funkcję tę pełni Siniša Mali.

Gminy miejskie Belgradu |

Dzielnice Belgradu

Belgrad stanowi część administracyjnie wydzielonej jednostki terytorialnej o nazwie Miasto Belgrad, podzielonej na gminy miejskie.

 Osobny artykuł: Podział administracyjny Serbii.

Kultura |

Stary Pałac (Stari Dvor) – budynek rady miejskiej

W Belgradzie co roku odbywają się liczne wydarzenia kulturalne, w tym FEST (Belgrade Film Festival), BITEF (Belgrad International Theatre Festival), BELEF (Belgrad Summer Festival), BEMUS (Belgrad Music Festival), Międzynarodowe Targi Książki, oraz Belgrade Beer Fest^[3].

Jest to miasto, w którym żył i tworzył noblista Ivo Andrić, autor powieści Most na Drinie^[4], a także Branislav Nušić, Miloš Crnjanski, Borislav Pekić i Mesa Selimović. Belgrad jest również stolicą kinematografii serbskiej. W 1995 Emir Kusturica zdobył Złotą Palmę w Cannes za film pt. Underground. Między innymi powstały tam takie filmy, jak: Piękna wieś pięknie płonie, Czarny kot, biały kot, Życie jest cudem.

Za czasów byłej Jugosławii miasto było muzycznym ośrodkiem New Wave. Niektórzy z reprezentantów to Idoli, Ekatarina Velika, Šarlo Akrobata i Električni Orgazam. Wtedy też powstały znane zespoły rokowe, np. Riblja Čorba, Bajaga i Instruktori, i Partibrejkers. Dziś istnieje duża scena hip-hop, z takimi wykonawcami, jak: Beogradski Sindikat, Škabo, Marcelo^[5].

W Belgradzie znajduje się wiele teatrów, najważniejszy z nich to Teatr Narodowy, ale liczą się także Pozorište na Terazjama, Jugosłowiański Teatr Dramatyczny, Teatr Zvezdara i Atelier 212.

Biblioteka Narodowa Serbii znajduje się w centrum miasta. Inne najważniejsze biblioteki to Biblioteka Miasta Belgradu i Biblioteka Uniwersytecka w Belgradzie.

Belgrad ma dwa teatry operowe: Teatr Narodowy i Madlenianum Opera House.

Istnieje wiele zagranicznych instytucji kulturalnych w Belgradzie, w tym hiszpański Instituto Cervantes, niemiecki Goethe-Institut i francuski Centre Français Culturel, które znajdują się w centralnej strefie dla pieszych Knez Mihailova. Inne ośrodki kultury w Belgradzie to: American Corner, Austriackie Forum Kultury, British Council, chiński Instytut Konfucjusza, Canadian Cultural Center, Grecka Fundacja Kultury, włoskie Istituto Italiano di Cultura, Centrum Kultury Islamskiej Republiki Iranu oraz rosyjskie Centrum Nauki i Kultury.

W 2008 Belgrad był gospodarzem 53. Konkursu Piosenki Eurowizji. W 2009 miasto gościło letnią uniwersjadę.

Muzea |

• Najbardziej znanym muzeum w Belgradzie jest Muzeum Narodowe, założone w 1844. Znajduje się w nim ponad 400 tysięcy eksponatów (ponad 5600 obrazów i 8400 rysunków i grafik), w tym wiele zagranicznych.


• Muzeum Etnograficzne, założone w 1901, zawiera ponad 150 tysięcy eksponatów prezentujących wiejską i miejską kulturę na Bałkanach, a szczególnie w krajach byłej Jugosławii.


• Muzeum Sztuki Współczesnej posiada kolekcję około 35 tysięcy dzieł sztuki, w tym Andy Warhol, Joan Miró, Ivan Meštrović i innych od 1900.


• Muzeum Wojskowe ma ponad 25 tysięcy eksponatów począwszy od okresu rzymskiego. Znajdują się w nim również części samolotu F-117 Nighthawk zestrzelonego przez Wojsko Serbskie^[6][7].


• 
  Muzeum Lotnictwa w Belgradzie ma ponad 200 samolotów, z których 50 jest wystawionych.


• 
  Muzeum Nikoli Tesli, założone w 1952, przechowuje osobiste przedmioty Nikoli Tesli. Od jego nazwiska powstała jednostka Tesla.


• Ostatnie z najistotniejszych muzeów to Muzeum Vuka i Dositeja, które prezentuje życie, pracę i dziedzictwo Vuk Stefanovicia Karadžića, reformatora serbskiego języka literackiego oraz Dositeja Obradovicia, pierwszego serbskiego ministra edukacji.


• Muzeum Sztuki Afrykańskiej, powstałe w 1977 posiada bogatą kolekcję sztuki z Afryki Zachodniej.

W Filmotece Jugosłowiańskiej znajduje się około 95 tysięcy kopii filmów rodzimych i zagranicznych. Jest to największa filmoteka w regionie i zalicza się do dziesięciu największych archiwów tego typu na świecie^[8].

Architektura |

Budynek Parlamentu Serbii

Ulica Skadarska

Belgrad ma zróżnicowaną architekturę. Dzielnica Zemun, która była kiedyś odrębnym miastem, ma starówkę o zabudowie typowej dla miast Europy centralnej z XIX wieku i nieco późniejszej^[9]. Najstarsze zabytki architektury znajdują się w twierdzy Kalemegdan, której korzenie sięgają III wieku p.n.e. W centrum Belgradu zachowały się jedynie budynki z XVIII wieku ze względu na liczne wojny i zniszczenia^[10]. Architektura ta pochodzi z okresu transformacji miasta i przejścia od wpływów orientalnych do neoklasycyzmu, romantyzmu i elementów sztuki akademickiej. Serbscy architekci zaprojektowali w XIX wieku: Teatr Narodowy, Stary Pałac w Belgradzie dynastii Obrenowiciów (obecnie budynek rady miejskiej), konak księcia Miłosza, Cerkiew katedralna świętego Michała Archanioła oraz w XX wieku: gmachy Zgromadzenia Narodowego i Muzeum Narodowowego pod wpływem secesji. Elementy architektury neobizantyjskiej odnaleźć można w budynkach Fundacji Vuka i starej poczty przy ulicy Kosowskiej. Przykłady architektury sakralnej z tego okresu to cerkiew św. Marka oraz cerkiew św. Sawy, jedna z największych w świecie świątyń prawosławnych^[10].

W okresie rządów Tity powstawała architektura brutalistyczna, skoncentrowana głównie w dzielnicy Nowy Belgrad, np. Genex Tower oraz architektura modernistyczna, np. budynki Beograđanka i Ušće Tower.

Turystyka |

Beli Dvor, dwór królewski

Szlak turystyczny Belgradu obejmuje Skadarliję, starą, malowniczą uliczkę ze stylowymi restauracjami i kawiarniami, miejsce przesiadywania belgradzkiej bohemy, Muzeum Narodowowe i przyległy doń Teatr Narodowy, zabytkowy Zemun nad Dunajem, Plac Nikoli Pasića nieopodal parlamentu, Terazije, plac i ulica w centrum miasta, Plac Studentów obok rektoratu Uniwersytetu Belgradzkiego, twierdza Kalemegdan przy ujściu Sawy do Dunaju, gdzie się również znajduje zoo belgradzkie, deptak Knez Mihailova i okolice, Parlament Serbii, cerkiew św. Sawy, Stary Pałac w Belgradzie dynastii Obrenoviciów. Z dwustumetrowej Avala TV Tower na wzgórzu o tej samej nazwie (niedaleko Grobu Nieznanego Żołnierza) roztacza się panorama miasta. Atrakcją turystyczną miasta jest również mauzoleum Josipa Broza Tity o nazwie Kuća Cveća (Dom Kwiatów) w pobliżu wzgórz Topčider i Košutnjak obrośniętych lasami, gdzie wypoczywają mieszkańcy Belgradu.

Beli Dvor (Biały Pałac), dwór królewski dynastii Karadziordziewiciów udostępniony jest dla zwiedzających poza porą zimową, a bilety wstępu można nabyć w Organizacji Turystycznej Belgradu. W pałacu znajduje się wiele cennych dzieł sztuki, w tym obrazy Rembrandta, Nicolasa Poussina i Franza Xavera Winterhaltera^[11].

Ada Ciganlija, kiedyś wyspa na rzece Sawie, obecnie połączona z miastem jest kompleksem wypoczynkowo-sportowym nad zalewem utworzonym na rzece z ponad 7 km plażą. Belgradczycy wypoczywają tam w upalne lata, korzystając z kajaków, rowerów i nart wodnych, a także z obiektów sportowych różnych dyscyplin, jak: kolarstwo, golf, piłka nożna, koszykówka, siatkówka, rugby, baseball i tenis. Dostępne są również skoki z bungee i paintball. Wokół zalewu znajdują się kawiarnie i kluby czynne latem całą dobę, organizujące koncerty i nocne imprezy plażowe^[12].

Belgrad ma 16 wysp na obu rzekach, a niektóre z nich pozostają rezerwatami przyrody, np. Wielka Wyspa Wojenna, która jest ostoją dzikich zwierząt i prawie 200 gatunków ptactwa, a także roślinności. Wyspa ma status rezerwatu przyrody^[13].

Ciekawe do zwiedzenia są również obiekty sakralne takie, jak: Synagoga w Belgradzie, Meczet Bajrakli oraz katolicka Katedra Najświętszej Maryi Panny.

Nocne życie |

Knez Mihailova nocą (styczeń 2012)

Belgrad nocą

Belgrad jest miastem nocnych klubów, gdzie codziennie odbywają się liczne koncerty i nocne imprezy. Jedno z najpopularniejszych miejsc, gdzie koncentruje się nocne życie, rozciąga się wzdłuż brzegów Sawy i Dunaju na tzw. splavovi – barkach przymocowanych do nabrzeży. Każda barka jest nocnym klubem, restauracją albo kawiarnią. Są niewielkie barki mieszczące kilkadziesiąt osób lub wielkie, na których odbywają się koncerty i mają funkcję dyskotek^[14][15][16].

Słynne kluby alternatywne to Akademija i KST (Klub Studenata Tehnike) mieszczące się w podziemiach wydziałów politechnicznych Uniwersytetu w Belgradzie oraz SKC (Studentski Kulturni Centar). W Studenckim Centrum Kultury często odbywają się, poza koncertami znanych zespołów lokalnych i zagranicznych, wystawy artystyczne, a także publiczne debaty i dyskusje^[17][18].

Skadarlija, zabytkowa dzielnica bohemy, gromadzi od XIX wieku artystów w tradycyjnych restauracjach serbskich (tzw. kafana), gdzie można usłyszeć stare romanse, muzykę ludową czy cygańską. Znajduje się tam również najstarszy serbski browar piwa, założony w pierwszej połowie XIX wieku. Najstarszym lokalem w mieście jest restauracja „?”, założona przez księcia Miłosza w 1823 roku, słynąca z tradycyjnej serbskiej kuchni^[19].

The Times stwierdził, że najlepsze życie nocne w Europie można znaleźć w „buczącym” Belgradzie^[20], a Lonely Planet w 2009 umieścił Belgrad na pierwszym miejscu wśród dziesięciu najbardziej „imprezowych” miast świata^[21].

Edukacja i nauka |

Rektorat Uniwersytetu Belgradzkiego

Belgrad ma dwa państwowe uniwersytety i kilka prywatnych. Uniwersytet Belgradzki założony w 1808 przez Dositeja Obradovicia jest najstarszą uczelnią w Serbii i jedną z największych w Europie pod względem liczby studentów. Obecnie uczy się tu ok. 90 tysięcy studentów, a Biblioteka Uniwersytecka w Belgradzie liczy ponad 1,5 mln tomów. Uniwersytet Megatrend to największa uczelnia niepubliczna w Belgradzie.

Akademia Sztuk w Belgradzie jest najważniejszą uczelnią artystyczną Serbii.

Serbska Akademia Nauk i Sztuk założona 1886 jako Królewska Serbska Akademia Nauk jest główną instytucją naukowo-badawczą w Serbii.

Miasto posiada 195 szkół podstawowych i 85 szkół średnich, w których uczy się 230 tysięcy uczniów. Szkolnictwo zajmuje ponad 500 budynków w mieście.

Sport |

Marakana z lotu ptaka

Mecz w Belgradzkiej Arenie

W Belgradzie istnieje około tysiąc obiektów sportowych, które służyły wielokrotnie międzynarodowym wydarzeniom sportowym^[22]. W ostatnich latach w Belgradzie odbywały się Mistrzostwa Europy w Koszykówce 2005, Mistrzostwa Europy w piłce siatkowej mężczyzn 2005, Mistrzostwa Europy w piłce wodnej mężczyzn 2006 i Olimpijski Festiwal Młodzieży Europy 2007. Belgrad to także miasto Letniej Uniwersjady w 2009.

Najbardziej znanymi klubami sportowymi miasta są FK Crvena zvezda oraz FK Partizan. Dwa główne stadiony w Belgradzie to Marakana (stadion klubu Czerwona Gwiazda) i stadion klubu Partyzant^[23]. Rywalizacja między Czerwoną Gwiazdą i Partyzantem jest jedną z najbardziej spektakularnych derby i stało się znane jako „Wieczne Derby”.

Belgradzka Arena, jedna z największych w Europie hal widowiskowo-sportowych jest miejscem gdzie odbyły się np. wielokrotnie Puchar Davisa, Mistrzostwa Europy w Piłce Siatkowej Mężczyzn 2005, Letnia Uniwersjada 2009, Mistrzostwa Europy w Koszykówce Mężczyzn 2009 (eliminacje), Fed Cup 2009, Euroliga 2008-09 itd.

Belgrad ma znanych tenisistów, takich jak Ana Ivanović, Jelena Janković i Novak Đoković. Serbska drużyna narodowa wygrała Puchar Davisa 2010^[24].

Transport |

Zachód słońca nad Mostem nad Adą Ciganliją (styczeń 2012)

System transportu publicznego w Belgradzie stanowią połączenia autobusowe (118 linii miejskich i ok. 300 linii podmiejskich), tramwajowe (12 linii) i trolejbusowe (8 linii)^[25]. Belgrad posiada również sieć kolei podmiejskich Beovoz. Główny dworzec kolejowy łączy Belgrad z innymi stolicami europejskimi i miastami w Serbii. Głównym środkiem komunikacji pozamiejskiej są autobusy. Metro belgradzkie jest w budowie. Do chwili obecnej ukończono dwie stacje, które zostały otwarte w 2010.

Miasto jest ulokowane wzdłuż paneuropejskich korytarzy transportowych X i VII. System autostrad umożliwia łatwy dostęp do Nowego Sadu (69 km) i Budapesztu (316 km) (północ), do Niszu (201 km) (południe) i do Zagrzebia (365 km) (zachód). Belgrad ma siedem mostów, a główne to Brankov Most, Most Gazela i Most nad Adą Ciganliją^[26].

Na Dunaju znajduje się Port Belgradzki, który umożliwia pasażerski i towarowy transport wodny^[27].

Lotnisko Nikoli Tesli w Belgradzie (IATA: BEG) jest położone 12 km od centrum w pobliżu Surčina.

Most kolejowy w Belgradzie

Panorama z Nowego Belgradu z widokiem na park i rzekę Sawę

Urodzeni w Belgradzie |

 Zobacz też kategorię: Ludzie związani z Belgradem.

• 
  Aleksandar Atanasijević – serbski siatkarz


• 
  Novak Đoković – serbski tenisista


• 
  Ana Ivanović – serbska tenisistka


• 
  Jelena Janković – serbska tenisistka


• 
  Nikola Milenković - serbski piłkarz

Miasta partnerskie |

Przypisy |

Linki zewnętrzne |

• Oficjalna strona internetowa miasta Belgrad


• Turistička organizacija Beograda


• BEMUS – Music Festival

p • d • e Okręgi Serbii Centralnej miasto Belgrad borski • braniczewski • jablanicki • kolubarski • maczwański • morawicki • niszawski • pczyński • pirocki • podunajski • pomorawski • rasiński • raski • szumadijski • toplicki • zajeczarski • zlatiborski