Cfrtjryk

Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Sztolnia Głęboka „Fryderyk”
Państwo	Polska
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	I, II, IV
Numer ref.	1539
Region[b]	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	2017 na 41. sesji
Multimedia w Wikimedia Commons
↑ Oficjalna nazwa wpisana na liście UNESCO ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Sztolnia Czarnego Pstrąga – 600-metrowy fragment Głębokiej Sztolni „Fryderyk” (niem. Tiefer Friedrichsstollen), najdłuższej w rejonie Tarnowskich Gór sztolni odwadniającej, należącej do założonej w 1784 roku królewskiej kopalni rudy ołowiowo-srebrowej „Fryderyk” (niem. Königliche Friedrichsgrube).

Historia |

Logo Sztolni Czarnego Pstrąga

Szyb sztolniowy nr 13 („Ewa”)

Portal wylotu Głębokiej Sztolni Fryderyk – Brama Gwarków

Roznos sztolni

Wkrótce po rozpoczęciu działalności królewskiej kopalni rud „Fryderyk” w 1784 roku pojawiła się konieczność stworzenia nowego, bardziej wydajnego systemu odprowadzania wód z podziemi, który zastąpiłby istniejące kieraty konne. Podjęto decyzję o wybudowaniu nowej sztolni odwadniającej (zarzucając plany odbudowy istniejącej dawniej sztolni „Krakowskiej”) według projektu górmistrzów Thürnagela i Eislebena opracowanego w listopadzie, a zatwierdzonego w grudniu 1820 roku^[1][2]. Budowę sztolni zaplanowano na 15 lat, a jej chodnik o długości niemal 4570 metrów miał osiągnąć istniejący już szyb „Adolph” na terenie stacji wodociągowej „Staszic”^[2].

Sztolnię rozpoczęto drążyć 21 kwietnia 1821 roku^[2]. Początkowo zbudowano roznos oraz wylot ujęty w ozdobny klasycystyczny portal z piaskowca, na którego tympanonie umieszczono metalową tablicę z inskrypcją TIEFE / FRIEDRICH-STOLLN (niezachowana do czasów współczesnych) oraz wyryto rok rozpoczęcia budowy i godło górnicze. Powstał również pierwszy murowany odcinek chodnika głównego^[1]. Chodnik o długości 4568 m drążono jednocześnie z 14 przodków udostępnionych wykopanymi w linii przebiegu sztolni szybikami. Dla celów wentylacji przodków zgłębiono wzdłuż trasy sztolni 25 szybików, zaś istniejący szyb „Adolph” pogłębiono. Dwa nowe szyby były pomocnicze i służyły do transportu materiałów oraz wydobycia urobionej w chodniku skały, na dwóch kolejnych zainstalowano maszyny parowe o średnicach cylindrów 40 cali (zainstalowana na stałe obok szybu „Adolph”, na terenie obecnej stacji wodociągowej „Staszic”) i 24 cale (działała m.in. w szybie „Pokój” koło hałdy popłuczkowej)^[2]. Jedynie trzem szybom nadano nazwy. Były to szyby: „Glückhilf” (pol. „Pomoc Szczęściu”), „Zwischen” (pol. „Pośredni”) i „Kummer” (pol. „Zmartwienie”). Pozostałe szyby zwane był świetlikami (niem. Lichtschächte). Ujście części podziemnej ujęto klasycystyczną bramą, murowaną z bloków piaskowca^[2][3], zaś jej roznos po 889 metrach łączy się z rzeką Dramą^[1][2].

Drążenie chodnika postępowało w tempie 3-4 metrów na tydzień^[2]. Ostatecznie sztolnię oddano do użytku 15 lipca 1834 roku. Uroczystości odbyły się u jej wylotu, a także w pobliżu szybu „Adolph” (obecnie „Staszic”) i były połączone z jubileuszem 50-lecia kopalni „Fryderyk”^[4].

Znaczenie turystyczne |

Sztolnię można zwiedzać od 1957 roku^[5]. Jest ona jedną z atrakcji Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego. Sztolnia Czarnego Pstrąga oraz podziemia Zabytkowej Kopalni Srebra zostały uznane za pomnik historii rozporządzeniem Prezydenta RP z 14 kwietnia 2004 roku^[6].

Trasa turystyczna przebiega pomiędzy szybami „Ewa” (szyb sztolniowy nr 13 Sztolni Głębokiej „Fryderyk”; głębokość 20 m) i „Sylwester” (szyb sztolniowy nr 17; głębokość 30 m)^[5][7][8]. Podczas wycieczki, która odbywa się łodziami, można obserwować niewielkie, tworzące się współcześnie stalaktyty i oryginalne partie chodnika sztolniowego wykutego w skale dolomitowej.

Zwiedzanie obiektu rozpoczyna się od zejścia krętymi schodami do podziemnej przystani znajdującej się w szybach „Ewa” lub „Sylwester” (ruch wahadłowy). Kilkadziesiąt metrów pod ziemią turyści wsiadają do łodzi i przy świetle lamp przepływają odcinek 600 m – do 2018 roku najdłuższy w Polsce podziemny przepływ łodziami^[9]. Przewodnik odpychając łódki od ociosów, opowiada o historii tarnogórskiego górnictwa. Na skutek zmiennego profilu terenu, sztolnia usytuowana jest na głębokości 20–30 m^[5]. Szerokość sztolni waha się od 1,2 do 2,5 m, wysokość dochodzi do 4 m, a głębokość wody wynosi od 0,7 do 1 m^[5].

Obiekt UNESCO |

Sztolnia Czarnego Pstrąga (wraz z Zabytkową Kopalnia Srebra oraz innymi obiektami pokopalnianymi) została zgłoszona przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego na wniosek Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej do wpisu na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Wpisu na listę dokonano podczas 41. sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa w Krakowie 9 lipca 2017^[10].

Przypisy |

Linki zewnętrzne |

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem: Sztolnia Czarnego Pstrąga

• Strona Sztolni Czernego Pstrąga w Tarnowskich Górach

p • d • e Obiekty z listy Światowego Dziedzictwa UNESCO w Polsce Kulturowe Stare Miasto w Krakowie • Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni • Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940–1945) • Stare Miasto w Warszawie • Stare Miasto w Zamościu • Średniowieczny Zespół Miejski Torunia • Zamek Krzyżacki w Malborku • Manierystyczny zespół architektoniczno-krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy w Kalwarii Zebrzydowskiej • Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy • Drewniane kościoły południowej Małopolski (Binarowa, Blizne, Dębno, Haczów, Lipnica Murowana, Sękowa) • Park Mużakowski1 • Hala Stulecia we Wrocławiu • Drewniane cerkwie regionu karpackiego w Polsce i na Ukrainie (Radruż, Chotyniec, Smolnik, Turzańsk, Powroźnik, Owczary, Kwiatoń, Brunary)2 • Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach Przyrodnicze Puszcza Białowieska3 1 Wspólnie z Niemcami 2 Wspólnie z Ukrainą 3 Wspólnie z Białorusią

p • d • e Pomniki historii dolnośląskie Duszniki-Zdrój (Młyn Papiernictwa) • Jawor (Kościół Pokoju) • Krzeszów (Opactwo Cystersów) • Legnickie Pole (bazylika i dawny klasztor) • Srebrna Góra (Twierdza Srebrnogórska) • Strzegom (bazylika) • Świdnica (katedra) • Świdnica (Kościół Pokoju) • Trzebnica (bazylika) • Wrocław (zespół historycznego centrum miasta) • Wrocław (Hala Stulecia, Pawilon Czterech Kopuł, Pergola oraz Iglica) • Pałace i parki krajobrazowe Kotliny Jeleniogórskiej: (Bolczów, Bukowiec, Chojnik, Cieplice, Ciszyca, Dąbrowica, Grabarów, Janowice Wielkie, Jelenia Góra (Dwór Czarne), Jelenia Góra (Pałac Paulinum), Jelenia Góra (Sobieszów), Karpniki (pałac), Karpniki (zamek), Kowary (dwór), Kowary (pałac), Łomnica (dwór), Łomnica (pałac), Marczyce, Miłków, Mniszków, Mysłakowice, Pakoszów, Radomierz, Rybnica, Siedlęcin, Sokolec, Staniszów (dwór), Staniszów (pałac), Staniszów (Pałac na Wodzie), Wojanów, Wojanów-Bobrów) kujawsko-pomorskie Biskupin (rezerwat archeologiczny) • Chełmno (Stare Miasto) • Ciechocinek (zespół tężni i warzelni soli wraz z parkami Tężniowym i Zdrojowym) • Grudziądz (zespół spichlerzy nad Wisłą) • Strzelno (zespół dawnego klasztoru Norbertanek wraz z kościołem pod wezwaniem Świętej Trójcy i NMP oraz rotundą św. Prokopa) • Toruń (zespół staromiejski) lubelskie Janów Podlaski (stadnina koni) • Kazimierz Dolny (zespół staromiejski) • Kozłówka (zespół pałacowo-parkowy) • Lublin (historyczny zespół architektoniczno-urbanistyczny) • Zamość (historyczny zespół miasta) lubuskie Gościkowo-Paradyż (pocysterski zespół klasztorny) • Klępsk (kościół Nawiedzenia NMP) • Łęknica (Park Mużakowski) • Żagań (kościół Wniebowzięcia NMP) łódzkie Łowicz (katedra) • Łódź (wielokulturowy krajobraz miasta przemysłowego) • Nieborów i Arkadia (zespół pałacowo ogrodowy i ogród sentymentalno-romantyczny) • Sulejów (opactwo Cystersów) małopolskie Bochnia (kopalnia soli) • Kalwaria Zebrzydowska (sanktuarium pasyjno-maryjne) • Kraków (historyczny zespół miasta) • Kraków (opactwo Benedyktynów) • Kraków (Kopiec Kościuszki z otoczeniem) • Racławice (historyczny teren bitwy) • Szalowa (kościół św. Michała Archanioła) • Wieliczka (kopalnia soli) mazowieckie Płock (Bazylika katedralna, Zamek Książąt Mazowieckich, Wzgórze Tumskie) • Warszawa (Stare Miasto, Nowe Miasto, Trakt Królewski, Pałac w Wilanowie) • Warszawa (Zespół Stacji Filtrów Williama Lindleya) • Warszawa (zespół sześciu zabytkowych cmentarzy na Powązkach) • Żyrardów (XIX-wieczna osada fabryczna) opolskie Nysa (zespół bazyliki św. Jakuba i św. Agnieszki) • Ozimek (most wiszący) • Paczków (zespół staromiejski ze średniowiecznym systemem fortyfikacji) • Góra Świętej Anny (komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy Góry Świętej Anny) podkarpackie Krasiczyn (zespół zamkowo-parkowy) • Leżajsk (zespół klasztorny Bernardynów) • Łańcut (zespół pałacowo-parkowy) • Radruż (zespół cerkiewny) podlaskie Meczety i mizary w Bohonikach i Kruszynianach • Kanał Augustowski pomorskie Gdańsk (miasto w zasięgu obwarowań z XVII wieku) • Gdańsk (pole bitwy na Westerplatte) • Gdańsk (Zespół pocystersko-katedralny w Gdańsku Oliwie) • Gdańsk (Twierdza Wisłoujście) • Gdynia (historyczny układ urbanistyczny śródmieścia) • Kwidzyn (zespół zamkowo-katedralny) • Malbork (zespół zamku krzyżackiego) • Pelplin (zespół katedralny) śląskie Częstochowa (Jasna Góra) • Gliwice (radiostacja) • Katowice (osiedle Nikiszowiec) • Katowice (Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego oraz zespół katedralny) • Tarnowskie Góry (Zabytkowa Kopalnia Srebra oraz Sztolnia Czarnego Pstrąga) świętokrzyskie Kielce (dawny pałac biskupów i katedra) • Sandomierz (Historyczny zespół architektoniczno-krajobrazowy) • Sudół (Krzemionki – kopalnie krzemienia z okresu neolitu) • Święty Krzyż (pobenedyktyński zespół klasztorny oraz przedchrześcijańskie obwałowania kamienne na Łysej Górze) • Ujazd ruiny zamku Krzyżtopór • Wąchock (opactwo Cystersów) warmińsko-mazurskie Frombork (zespół archikatedralny) • Grunwald (pole bitwy) • Lidzbark Warmiński (zamek biskupów warmińskich) • Kanał Elbląski • Święta Lipka (zespół sanktuarium pielgrzymkowego) wielkopolskie Gniezno (archikatedra) • Głogówko (bazylika i oratorium) • Kórnik (zespół zamkowo-parkowy oraz kościół Wszystkich Świętych) • Koszuty (zespół dworsko-parkowy) • Ląd (dawne opactwo Cystersów) • Lednogóra (wyspa Ostrów Lednicki) • Lubiń (zespół opactwa Benedyktynów) • Poznań (historyczny zespół miasta) • Rogalin (zespół pałacowy z ogrodem i parkiem) • Rydzyna (zamek) zachodniopomorskie Kamień Pomorski (zespół konkatedry) • Kołbacz (zespół opactwa Cystersów) • Stargard (zespół kolegiaty oraz mury obronne)

p • d • e Zabytki Tarnowskich Gór Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach[1] Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie • Sztolnia Czarnego Pstrąga • Zabytkowa Kopalnia Srebra • Park Kunszt • Park Miejski • Hałda popłuczkowa • Rezerwat Segiet • Kopalnia Segiet Zamki i pałace Zamek w Starych Tarnowicach • Pałac w Rybnej • Pałac na Karłuszowcu Obiekty sakralne Kościół św. Anny • Kościół św. Ap. Piotra i Pawła • Stary kościół św. Marcina • Kościół św. Mikołaja • Kościół Przemienienia Pańskiego • Kościół św. Jana Chrzciciela i św. Kamila • Kościół NSPJ i MB Fatimskiej • Nowy kościół św. Marcina • Kościół Zbawiciela • Kaplica w Bobrownikach Śląskich • Kaplica Matki Boskiej Bolesnej w Strzybnicy Pozostałe budynki Dom Sedlaczka • Dom Petrascha • Dom Wieprzowskiego • Ratusz • Dom Cochlera • Kamienice podcieniowe • Dom Florczaka • Dworek Goethego • Budynek Poczty • Dworzec Kolejowy • Gmach Sądu Rejonowego • Budynek Urzędu Miejskiego • Budynek „szkoły parkowej” • Budynek II LO im. S. Staszica Zabytkowe parki Park miejski • Park w Reptach Inne obiekty Cmentarz żydowski • Dzwonnica Gwarków • Skansen Maszyn Parowych • Park Kulturowy „Hałda Popłuczkowa” Obiekty zniszczone Huta Fryderyk • Stara Synagoga • Stary Zamek • Synagoga ↑ obiekt z Listy światowego dziedzictwa UNESCO