Cfrtjryk

Madrygał (wokalna forma muzyczna) – wokalny utwór wielogłosowy, zwykle poruszający treści
o tematyce świeckiej, miłosnej, przedstawiającej sielankowy tryb życia. Popularny w średniowieczu, ale jego rozkwit nastąpił w XVI w. Renesansowy madrygał ze średniowiecznym łączyło już tylko kilka nielicznych aspektów tekstowych oraz dominacja liryki miłosnej. Średniowieczny madrygał był dwu-lub trzygłosowy. W madrygale renesansowym nastąpiło powiększenie liczby głosów ( w pierwszej połowie XVI w. przeważał układ czterogłosowy, w 2. połowie XVI w. były najczęściej kompozycjami pięciogłosowymi)^[1]. Madrygał rozwinął się z włoskiej piosenki ludowej- frotolli, oraz form do niej zbliżonych- villanelli, villoty (napolitana), canzony i strambotto. Posiadał budowę symetryczną, homofonię akordową, formę przekomponowaną oraz fragmenty zawierające dźwięki chromatycznie zmienione (było to nawiązanie do skal modalnych, czyli kościelnych, typowych dla średniowiecza)^[2]. Tekst był ściśle powiązany z muzyką, jego zadaniem było zilustrowanie każdego szczegółu. Szczególnym uznaniem cieszyły się madrygały takich twórców, jak: Pietro Bembo, Michaelangelo Buonarroti (bratanek Michała Anioła), Antonio Molino, Giovanni della Casa i Torquato Tasso. Madrygały były nasycone dużą ilością emocji występujących w tekście i opisujących je muzyce. Często pojawiało się nawiązanie do przyrody, piękna natury^[3]. Madrygał renesansowy rozwijał się przez blisko sto lat i, podobnie jak inne formy podlegał rozmaitym zmianom stylistycznym. Biorąc pod uwagę najważniejsze przemiany, można wyróżnić trzy główne fazy rozwojowe tego gatunku:

1. Wczesna (do połowy XVI wieku), którą reprezentują m.in. Philippe Verdelot, Constanzo Festa, Jacob Arcadelt..


2. Środkowa ( "klasyczna", do około 1580 roku), w której głównymi przedstawicielami są: Adrian Willaert, Cipriano de Rore, Orlando di Lasso, Andrea Gabrieli i Giovanni Pierluigi da Palestrina. Twórcy stosują coraz więcej współbrzmień dysonansowych i chromatykę.


3. Późna, sięgająca początków XVII wieku, z przedstawicielami: Luca Marenzio, Gesualdo da Venosa i Claudio Monteverdi.

Na przełomie XVI i XVII w. powstawały również madrygały wokalno-instrumentalne (na głos solo i basso continuo lub na zespoły wokalno-instrumentalne o przeróżnych składach). Takie madrygały pisał np. Claudio Monteverdi - Madrigali guerieri et amorosi).

Najchętniej wykorzystywane do komponowania madrygałów formy poetyckie to: sonet, canzona, hymn, oda, oktawa.

Madrygał to także gatunek poezji lirycznej ukształtowany we Włoszech w XIV w., później krótka pieśń miłosna.

Żywot madrygału (...) trwa od XIV do pierwszej połowy XVII stulecia, w rzeczywistości wszakże madrygał — jako model formy, której istotę stanowi dialog głosów — żyje często pod innymi nazwami aż do naszych czasów, awangardy drugiej połowy XX wieku (np. utwory chóralne Luigiego Nono).^[4]

Europa |

Europejski madrygał, jako forma poetycka, rozwijał się wraz z formą muzyczną o tej samej nazwie. Miał określoną budowę stroficzną;

• XIV–XV w. Włochy (Petrarka) – składały się z dwóch tercyn (o rymach aabbcc lub abcabc) i jednego lub dwóch dystychów. Muzyka tercyn była identyczna, dystychów różna.


• XVI w. – utwór 13 wersowy o budowie dychotomicznej (11+2). Przestała w nim dominować tematyka miłosna, pojawiły się np. madrygały wojenne. Z pieśni ludowej zmienia się w dworską i traci ścisły związek z muzyką.


• XVII w. (G. Marino) – gatunek wyrafinowanej poezji miłosnej.

Poza Włochami madrygały tworzyli również Francuzi, Hiszpanie, Niemcy, Anglicy, Niderlandczycy, Polacy. Głównym ośrodkiem były Włochy. W Anglii, Niemczech i Hiszpanii pojawił się u schyłku XVI wieku, z dużo mniejszym nasileniem.

Przedstawiciele^[5]:

• W Anglii: Thomas Watson, Thomas Morley, Thomas Tomkins, Giles Farnaby


• W Hiszpanii: Francesco Guerrero


• W Niemczech: Jacob von Hassler

Polska |

• XVI w. – środowisko dworskie; madrygały przyjmowane z Europy lub tworzone w kraju na styl włoski. Twórcy: Jan z Lublina, Jan Kochanowski (ślady poetyki madrygału w pieśniach).


• W baroku – madrygały w stylu Marina; twórcy: M. Grodziński (o treści erotycznej), J.A.Morsztyn.

Tylko niektóre madrygały staropolskie spełniały ściśle rygory wersyfikacyjne.

Madrygały wojenne – S. Grochowiak.

Łacińskie madrygały religijne – M.K.Sarbiewski.

Przypisy |

Bibliografia |

Zobacz w Wikiźródłach tekst Encyklopedia staropolska/Madrygał

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem: Madrygał

• Słownik literatury staropolskiej