Cfrtjryk

Prawosławie

Krzyż prawosławny, tj. ośmioramienny (połączenie krzyża greckiego, łacińskiego i krzyża św. Andrzeja), choć spotykany głównie w tradycji prawosławia słowiańskiego, funkcjonuje jako symbol dla całego prawosławia

Klasyfikacja systematyczna wyznania

Chrześcijaństwo

Dane statystyczne Wierni ponad 170 milionów

Multimedia w Wikimedia Commons

Cerkiew św. Ducha w Białymstoku

Prawosławie – doktryna prawosławnego kościoła chrześcijańskiego, od gr. orthodoxía (gr. ὀρθόδοξος – prawdziwie, prawidłowo wierzący) ‘prawidłowa wiara’; wyznanie chrześcijańskie; w rozumieniu wyznawców oznacza kościół powszechny bez kościoła zachodniego, który odłączył się w 1054 roku w wyniku rozłamu chrześcijaństwa (tzw. schizmy wielkiej – co uznaje się historycznie bardziej uzasadnione niż pojęcie tzw. schizmy wschodniej).

Kościół prawosławny |

Kościół prawosławny jest rodziną kościołów lokalnych składającą się z patriarchatów oraz kościołów autokefalicznych. Poszczególne kościoły zachowują niezależność pozostając w zgodzie w kwestiach dogmatycznych i łączności sakramentalnej. Spójność nie jest podtrzymywana poprzez scentralizowaną organizację. Po odłączeniu się Patriarchy Rzymu w 1054 (wielka schizma) Patriarcha Konstantynopola stał się „pierwszym wśród równych” (gr. Πρῶτος μεταξὺ ἴσων, prōtos metaxỳ ísōn, łac. primus inter pares). Obecnie Patriarcha Konstantynopola nazywany jest patriarchą „ekumenicznym” – powszechnym. Zajmuje on honorową pozycję pośród wszystkich zwierzchników lokalnych Kościołów prawosławnych, ale nie ma prawa ingerencji w ich sprawy wewnętrzne^[1].

Charakterystyka prawosławia |

Doktryna prawosławia opiera się na dekretach siedmiu pierwszych soborów powszechnych i przekazach Ojców Kościoła. Nie uznaje rozpowszechnionego w Kościele zachodnim po Wielkiej schizmie (1054 r.) jurysdykcyjnego rozumienia prymatu biskupa Rzymu, skłaniając się ku tradycji zakładającej pojęcie Kościoła jako wspólnoty, czyli komunii (gr. koinonia) równych sobie Kościołów lokalnych. Choć faktycznie funkcje prymatu przejął Patriarcha Konstantynopola, a potem, po upadku Bizancjum (1453 r.), aspiracje do bycia „Trzecim Rzymem” miała młoda stolica patriarsza Moskwa. Prawosławie nie przyjmuje dogmatu o „Filioque”, czyli pochodzenia Ducha Świętego zarówno od Ojca, jak i Syna (teologowie prawosławni tłumaczą, że Bóg Ojciec jest jedynym źródłem i Syna, i Ducha Świętego, wywodząc to od ponadczasowego pochodzenia Ducha Świętego, zob. J 15, 26: „Kiedy zaś przyjdzie Pocieszyciel, którego poślę wam od Ojca, Duch Prawdy, który od Ojca pochodzi, on będzie świadczył o mnie”. Dlatego Bazyli Wielki napisał „Bóg jest jeden, bo Ojciec jest jeden”); odrzuca też ideę odpustu, czyśćca, dogmat o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny, dogmat o Wniebowzięciu Matki Bożej, nauczanie o grzechu pierworodnym Augustyna z Hippony oraz celibat niższego duchowieństwa (diakonów i prezbiterów). Według teologów Kościoła prawosławnego, Maryja zakończyła swoje ziemskie bytowanie w sposób ludzki, dołączając do swojego Syna w Niebie przez Zaśnięcie (śmierć oraz wniebowzięcie Jej ciała)[1].

Ikona Chrystusa Pantokratora pochodząca z klasztoru św. Katarzyny z góry Synaj, datowana na VI w.

Ikona Trójcy świętej autorstwa Andreja Rublowa z początku XV wieku, jedna z najpopularniejszych ikon prawosławnych

Ważnym w Kościele prawosławnym jest fakt znaczącej odmienności eklezjalno-liturgicznej^[2], konkretnie w pojmowaniu Kościoła jako wspólnoty soborowej (scs. sobornost’), co wyklucza prymat jakiegokolwiek biskupa (także papieża), a co za tym idzie uznanie jego nieomylności w sprawach wiary i moralności (co postuluje Kościół katolicki w uchwalonym na Vaticanum I dogmacie). Wiąże się to z rozumieniem każdego człowieka jako istoty omylnej i błądzącej. Istnieją również różnice w pojmowaniu życia duchowego i sakramentalnego (choć uznaje się często obecnie tożsame rozróżnienie siedmiu sakramentów, jakkolwiek nie jest to prawo w sensie dogmatycznym). Kościół prawosławny uważa się za jedynego „depozytariusza wiary” oraz za jedyny ściśle trzymający się Tradycji Ojców Kościoła, powołanego przez Jezusa Chrystusa^[2].

Strukturę Kościoła Prawosławnego tworzą Kościoły lokalne, które można podzielić na patriarchaty starożytne (składowe dawnej pentarchii) – konstantynopolitański (nazywany ekumenicznym; biskup tego miasta ma tytularne pierwszeństwo primus inter pares w prawosławiu), aleksandryjski, antiocheński i jerozolimski, pięć późniejszych patriarchatów: rosyjski (moskiewski, od 1589), gruziński, serbski, rumuński (od 1925) i bułgarski i 6 kościołów autokefalicznych (niezależnych): cypryjski, grecki, polski, albański, czesko-słowacki i amerykański.

Sobór Wasyla Błogosławionego w Moskwie, jedna z wizytówek rosyjskiego prawosławia

Autorytetem zdolnym ogłaszać prawdy dogmatyczne jest tylko sobór powszechny, aczkolwiek istnieją też pewne prawdy przyjęte po zakończeniu ostatniego z Soborów, które zostały uznane przez całą Cerkiew. Przykładem jest doktryna św. Grzegorza Palamasa o niestworzonej naturze łaski, ponieważ cerkiew wierzy, że każde twierdzenie usprawiedliwia się jedynie zaakceptowane przez całą wspólnotę Kościoła – taką aprobatę muszą uzyskać także uchwały soborów. Jednak nie były to zwykle ustalenia o randze dogmatu tych z okresu patrystycznego (Ojców Kościoła), a raczej porządkujące i dostosowujące Kościół do nowych warunków (tj. z zakresu prawa kanonicznego). Liczba prawd dogmatycznych w Cerkwi Prawosławnej jest o wiele mniejsza niż w katolicyzmie. Twierdzi się, że dogmatyzować należy tylko prawdy zagrożone. Wszystkie dogmaty w prawosławiu, również dotyczące Marii, matki Jezusa, mają charakter chrystocentryczny (dowodzą bóstwa Chrystusa). Dogmaty Soborów Powszechnych uznawane są przez całą Cerkiew jako stałe, niezmienne części wiary, o wiele więcej jednak występuje tu teologumenów (prywatnych, dopuszczalnych, ale nie obowiązkowych opinii teologicznych), które pozostawiają wiele spraw otwartych. Kościół prawosławny nie wykazuje potrzeby dogmatyzacji wiary w takim stopniu jak katolicki, zostawiając wiele spraw natury moralnej i etycznej do indywidualnego rozpatrzenia na poziomie wierny-opiekun duchowy. To właśnie tłumaczy brak oficjalnego stanowiska Cerkwi w sprawie np. antykoncepcji, a zauważa się głosy zezwalające na nią przy pewnych okolicznościach.

Liturgia |

Antimension (gr. Ἀντιμήνσιον) – specjalna chusta z wszytymi relikwiami, niezbędna do odprawienia Liturgii Eucharystycznej

Prawosławie uznaje liturgikę za istotną formę przekazu wiary, zgodnie z zasadą lex orandi lex credendi (łac. „reguła modlitwy jest regułą wiary”). Do tradycji liturgicznych należą gesty oraz czynności, wyjątkiem są tylko słowa padające w trakcie nabożeństwa.

Ksiądz prawosławny (prezbiter) w stroju liturgicznym

Wynika to z podwójnego rozumienia określenia prawosławny – ktoś kto prawidłowo rozpoznaje Boga, ale jednocześnie ten, który w sposób prawidłowy oddaje mu chwałę (scs. sławit', gr. doxios) podczas nabożeństw.

Najważniejszym obrządkiem w Cerkwi prawosławnej jest obrządek bizantyjski, ale dopuszcza się również inne (np. koptyjski lub zachodni ryt prawosławia oparty na anglikańskiej The Book of Common Prayer). Istnieją wspólnoty prawosławne na Zachodzie, które uznają, że właściwe jest dla nich używanie obrządków zachodnich, takich jak ryt trydencki.

Doba liturgiczna w prawosławiu rozpoczyna się wieczorem, wraz z scs. wieczernią, czyli Nieszporami, poprzedzonymi Noną – 9. godziną kanoniczną (scs. 9. czas), odpowiadającej godzinie 15 po południu. Po kolacji następuje Wielka (w okresie wielkiego postu wraz z Kanonem św. Andrzeja z Krety) lub Mała Kompleta (scs. powieczerije). O północy rozpoczyna się Nokturn (scs. połunoszcznica), praktykowany współcześnie jedynie w monasterach. Następnie, przed wschodem słońca, rozpoczyna się Jutrznia, zakończona Prymą – pierwszą godziną kanoniczną (scs. pierwszy czas), odpowiadającą godzinie 7 rano. Boską Liturgię Eucharystyczną poprzedza Tercja (scs. trzeci czas) i Seksta (scs. szósty czas), czyli trzecia i szósta godzina kanoniczna, odpowiadająca godzinie 9 i 12. Eucharystia kończy dzień liturgiczny. Sama liturgia składa się z trzech części Proskomidii, Liturgii Katechumenów i Liturgii Wiernych. W Liturgii Uprzednio Poświęconych Darów nie występuje Proskomidia.

Patena (gr. diskos) z oddzielonymi podczas proskomidii cząsteczkami, które zostaną następnie wrzucone do kielicha

Rodzaje sprawowanych Świętych Liturgii:

• Liturgia św. Jana Złotoustego – odprawiana w większość dni w roku, i w soboty wielkiego postu.


• Liturgia św. Bazylego Wielkiego – odprawiana w IV niedziele wielkiego postu, w wigilię Bożego Narodzenia, w wigilię Epifanii, w Wielki Czwartek, w Wielką Sobotę i w dniu św. Bazylego.


• Liturgia Uprzednio Poświęconych Darów (Liturgia papieża św. Grzegorza I Wielkiego) – odprawiana we środy i piątki wielkiego postu oraz w poniedziałek, wtorek i środę Wielkiego Tygodnia.


• Liturgia św. Jakuba – wg starożytnego rytu, odprawiana w dniu św. Jakuba w katedrach.


• Liturgia św. Marka – sprawowana przez prawosławnych Koptów.

Kamelaukion (cs. kamilawka) – nakrycie głowy niższego duchowieństwa w prawosławiu

Ikony |

 Osobny artykuł: Ikona.

Innym ważnym sposobem wyrażania tradycji jest sztuka. Ikona ma znaczenie nie tylko przedstawiające, jest także objawieniem Boga. Z tego powodu pisarze Ikon nie mają pełnej swobody twórczej i muszą uwzględniać ważne aspekty religijne swojego dzieła. W szczególności istotne jest, żeby ikonograf (scs. ikonopisiec) był dobrym wiernym Kościoła, a sam akt twórczy był poprzedzony spowiedzią i przyjęciem eucharystii. Tworzenie Ikony jest modlitwą, stąd Ikonę się „pisze”, a nie „maluje”. Używa się kanonów barw i sposobów przedstawień ustalonych, według tradycji, już w pierwszym wieku po Chrystusie.

Ikony są częścią tradycji prawosławia na równi z Biblią, soborami, ojcami Kościoła, liturgią i kanonami. Nazywa się je objawieniem bożym przedstawionym za pomocą kreski i barwy, jak w Piśmie Świętym słowem. Kościół prawosławny uznaje je wszystkie za pochodzące od Ducha Świętego oraz nawzajem ze sobą powiązane. Podobnie powiązana jest prawosławna teologia i mistycyzm, miłość Boga i ludzi, a także osobista wiara poszczególnych członków Kościoła i liturgia nabożeństw. Ta jedność jest traktowana jako podstawowy warunek prawidłowego życia duchowego Kościoła. Według Ewagriusza prawdziwa modlitwa jest równoznaczna z uprawianiem teologii, zaś św. Maksym stwierdził, że teologia pozbawiona rzeczywistego przeżycia mistycznego, jest teologią demonów.

Ikona Matki Bożej Włodzimierskiej, jedna z najbardziej czczonych ikon Bogurodzicy w prawosławiu

Prawo kanoniczne |

W Kościele prawosławnym kanony związane z organizacją i dyscypliną były ustalane zarówno przez sobory powszechne, jak i lokalne, a także przez biskupów. Zbiory kanonów z komentarzami tworzyli w Bizancjum Teodor między innymi Balsamon, Zonaras. W 1800 r. ukazał się „Ster” (gr. Pedalion, cs. Księga kormcza) świętego Nikodema ze Świętej Góry, który jest wzorcowym greckim komentarzem do kanonów.

Mimo że kanony są tylko doczesnymi regulacjami dogmatów, są ważne jako próba ich realizacji w zmiennych warunkach życia Kościoła i wiernych, i uznawane są pośrednio także za część tradycji.

Sobory powszechne |

 Osobny artykuł: Sobór powszechny.

Według Kościoła prawosławnego prawdy wiary określone w ramach siedmiu ekumenicznych soborów powszechnych mają znaczenie równorzędne z Pismem Świętym, a więc są w nim autorytetem absolutnym.

Zobacz w Wikiźródłach tekst Nicejsko-Konstantynopolskiego Wyznania Wiary

Najważniejszy jest Nicejsko-Konstantynopolitański Symbol Wiary, wypowiadany w każdej sprawowanej Eucharystii oraz codziennie w trakcie nabożeństw Środka Nocy (gr. Mesonyktikon, cs. полунощница) i Powieczerza (gr. Apodeipnon, scs. повечерїе). Ponieważ sobory powszechne oficjalnie nie zaświadczały autorytetu Apostolskiego i Atanazjańskiego Wyznania Wiary, mają one mniejsze znaczenie. Wprawdzie Apostolskie Wyznanie Wiary (Skład apostolski) jest uznawane, ale nie jest wypowiadane w prawosławnych nabożeństwach, podobnie Atanazjańskie Wyznanie Wiary (Quicumque), które poza tym pojawia się czasem (bez Filioque), w Horologionie (scs. Czasosłow, Księdze Godzin Kanonicznych).

Ikona przedstawiająca uczestników I Soboru Powszechnego w Nicei w 325 r.

1. 
   Sobór nicejski I (325) – potępił arianizm, sformułował chrześcijańskie wyznanie wiary, uroczyście potwierdzono dogmat o Bóstwie Chrystusa.


2. 
   Sobór konstantynopolitański I (381) – uzupełnił wyznanie wiary (zwane także nicejsko-konstantynopolitańskim) do postaci Credo (czyli wyznania wiary) nicejsko-konstantynopolitańskiego, odmawianego podczas nabożeństw, potwierdzono wiarę w Ducha Świętego.


3. 
   Sobór efeski (431) – potępił nestorianizm, uznał, że Dziewicy Maryi przysługuje tytuł Matki Bożej (Θεοτόκος, gr. Theotokos). Ten i następne sobory nie są uznawane przez Kościół asyryjski.


4. 
   Sobór Chalcedoński (451) – odrzucił monofizytyzm, sformułował doktrynę o dwóch naturach Chrystusa: boskiej i ludzkiej.


5. 
   Sobór konstantynopolitański II (553) – potwierdził doktryny i kanony poprzednich soborów, potępił nowe pisma heretyckie.


6. 
   Sobór konstantynopolitański III (680–681) – potępił monoteletyzm.
   
   • 
     Sobór in Trullo (692) – był przedłużeniem poprzedniego soboru, znany również jako piąto-szósty (Quinisext/Penthekte). Zajął się gł. sprawami administracji i dyscypliny kościelnej – nie uczestniczyli w nim biskupi Zachodu i jego kanony nie są uznawane przez Kościół katolicki. Prawosławni traktują go jako część szóstego Soboru Powszechnego.
   
   


7. 
   Sobór nicejski II (787) – potępił ikonoklazm i uznał za słuszny kult ikon i relikwii.

Późniejsze sobory |

Patriarcha Konstantynopola, Bartłomiej I, honorowy zwierzchnik prawosławia („Primus inter pares” łac., „pierwszy wśród równych sobie”)

Po siedmiu soborach powszechnych, tj. od 787 r., prawosławie kształtowało się pod wpływem soborów lokalnych (w których brali udział tylko niektórzy patriarchowie lub były zwoływane przez autokefalie) i listów oraz wyznań wiary poszczególnych biskupów. Nie są one uznawane za nieomylne, lecz jeśli przyjmuje je reszta Kościoła, to ich ranga wzrasta niemal do autorytetu prawd ogłoszonych przez sobory powszechne. W odróżnieniu jednak od prawd wiary soborów powszechnych, mogą być poprawiane lub uznawane tylko w pewnych częściach. Najważniejsze z tych dokumentów to:

1. Encyklika św. Focjusza (867).


2. 
   Sobór konstantynopolitański IV (879–880) – zrehabilitował i przywrócił patriarchę Focjusza na zajmowane stanowisko, początkowo uznany na Zachodzie jako powszechny, następnie podtrzymano opinię o błędach Focjusza.


3. Pierwszy list Michała Cerulariusza do Piotra z Antiochii (1054).


4. 
   Sobór konstantynopolitański V (1341–1351) – uznał ortodoksyjność nauki Grzegorza Palamasa o hezychazmie i przebóstwieniu człowieka (tzw. spory hezychastyczne) i potępił nauki inspirowanego zachodnią filozofią Barlaama z Kalabrii.


5. Encyklika św. Marka z Efezu (1440–1441).


6. Wyznanie Wiary Gennadiusza, patriarchy Konstantynopola (1455–1456).


7. Odpowiedzi udzielone luteranom przez patriarchę Jeremiasza II (1573–1581).


8. Wyznanie Wiary Mitrofana Kritopoulosa (1625).


9. Prawosławne Wyznanie Wiary Piotra Mohyły w wersji poprawionej (uznane przez sobór w Jassach w 1642).


10. Wyznanie Wiary Dosyteusza (uznane przez sobór w Jerozolimie w 1672 r.).


11. Odpowiedź prawosławnych patriarchów udzielona Nieposiadaczom (1718–1723).


12. Odpowiedź prawosławnych patriarchów udzielona papieżowi Piusowi IX (1848).


13. Odpowiedź Synodu Konstantynopolitańskiego udzielona papieżowi Leonowi XIII (1895).


14. Encykliki Patriarchatu Konstantynopola o chrześcijańskiej jedności i „ruchu ekumenicznym”.

Współcześnie wielu uczonych z kręgu prawosławia odrzuca stosowaną do nich (zwłaszcza do pozycji 5.–9.) nazwę „Księgi Symboliczne”.

Tradycja Święta: źródło prawosławnej wiary |

Cerkiew z Kremlowskiego kompleksu, styl ruski, Moskwa

Prawosławny sznur modlitewny (gr. komboskion, cs. czotki)

Tradycja w prawosławiu ma szczególne znaczenie, a w jej skład wchodzi Pismo Święte, Symbole Wiary, postanowienia soborów powszechnych i dokumenty pochodzące od ojców Kościoła, kanony, księgi liturgiczne oraz ikony, rozumiane jako spójny system religijny. Tradycja ustna pojmowana jest czasem przez inne wyznania oddzielnie od tradycji pisanej, czyli Biblii. Przyjmują ten punkt widzenia niektórzy wierni prawosławni, inni jednak przypominają, że są one częścią tego samego dziedzictwa. Jednocześnie trzeba pamiętać, że waga różnych elementów Tradycji nie jest w prawosławiu jednakowa.

Kościół prawosławny uznaje za swoje zadanie odczytywać, przeżywać i przekazywać tradycję chrześcijańską bez uszczerbku. Należy odróżnić tak określoną tradycję od tradycji ludzkich, zwyczajów, które niekoniecznie muszą być prawdziwe, dlatego współcześni prawosławni starają się badać przeszłość i przyjmować ją krytycznie, i uznają, że mogą być w tym pomocne kontakty z zachodnim chrześcijaństwem. Twórcze odczytywanie tradycji wynika także z konieczności jej bezpośredniego przeżywania.

W prawosławiu dominuje teologia apofatyczna, głosząca, że Boga nie da się pojąć rozumowo i pojęciowo, można go jedynie odczuwać. Stąd brak w prawosławiu dyskusji i polemik na temat istoty Boga.

Prawosławie na świecie |

Prawosławie na świecie

     Ponad 50 milionów wiernych

     Ponad 20 milionów wiernych

     Ponad 10 milionów wiernych

     Ponad 5 milionów wiernych

     Ponad 1 milion wiernych

Największa część wyznawców prawosławia zamieszkuje tereny Europy Wschodniej oraz byłego ZSRR. Chrześcijanie prawosławni stanowią znaczną większość wyznaniową w państwach takich jak:

• 
  Mołdawia (ok. 93%)


• 
  Grecja (ok. 87%)


• 
  Rumunia (ok. 86%)


• 
  Serbia (ok. 84%)


• 
  Ukraina (ok. 83%)


• 
  Bułgaria (ok. 82%)


• 
  Gruzja (ok. 82%)


• 
  Cypr (ok. 78%)


• 
  Czarnogóra (ok. 74%)


• 
  Białoruś (ok. 73%)


• 
  Macedonia (ok. 68%)


• 
  Etiopia (ok. 67%)


• 
  Rosja (ok. 65%)


• 
  Erytrea (ok. 50%)

Mniejszy odsetek zamieszkuje kraje takie jak:

• 
  Bośnia i Hercegowina (ok. 36%)


• 
  Kazachstan (ok. 25%)


• 
  Albania (ok. 20%)


• 
  Łotwa (ok. 15%)


• 
  Egipt (ok. 15%)


• 
  Estonia (ok. 12%)


• 
  Liban (ok. 12%)


• 
  Syria (ok. 11%)


• 
  Chorwacja (ok. 4%)

Mały odsetek (1–3%) zamieszkuje Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan, Polskę, Słowację, Finlandię, Turcję, Jordanię czy Azerbejdżan. Cerkiew prawosławna działa ponadto m.in. w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Australii, Brazylii, Japonii czy Chinach, zarówno dla potrzeb mieszkających tam imigrantów, jak i miejscowej ludności.

Zobacz też |

Zobacz hasło prawosławie w Wikisłowniku

• Schizma Focjusza


• Cerkiew prawosławna


• ikonostas


• krzyż prawosławny


• święci prawosławni


• świątynia prawosławna


• Podział administracyjny Kościoła prawosławnego w Polsce


• Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-słowiańskiego


• Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-rosyjskiego


• Zachodni ryt prawosławia


• Ewangeliczny Kościół Ortodoksyjny


• synkretyzm religijny

Przypisy |

Bibliografia |

• Paul Evdokimov: Prawosławie. Warszawa: Pax, 2003. ISBN 83-211-0675-7.


• Keller J., Prawosławie, Państwowe wydawnictwo Iskry, Warszawa 1982.


• Kallistos Ware, Włodzimierz Misijuk: Kościół prawosławny. Białystok: Bractwo Młodzieży Prawosławnej w Polsce, 2002. ISBN 83-87281-24-7.


• Zernov N. Wschodnie chrześcijaństwo, wydanie polskie: Instytut Wydawniczy Pax, 1967.


• 
  Prawosławie. Źródło wiary i zdrój doświadczenia, K. Leśniewski, J. Leśniewska (red.), Prawosławna Diecezja Lubelsko-Chełmska, Lublin 1999.


• Arcybiskup Beniamin (Krasnopiewkow) Nowe Tablice, czyli o cerkwi, liturgii, nabożeństwach i utensyliach cerkiewnych. Wybór, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2007.


• o. Sosna G., m. Troc-Sosna A. Święte miejsca i cudowne ikony. Prawosławne sanktuaria na Białostocczyźnie, Wydawnictwo Orthdruk, Białystok 2006.

Linki zewnętrzne |

• Oficjalna strona Kościoła prawosławnego w Polsce


• Czasopismo: Przegląd Prawosławny


• Prawosławny serwis internetowy


• Katalog prawosławnych linków sieci Internet


• OrthodoxWiki