Cfrtjryk

Ten artykuł dotyczy państwa. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

المملكة المغربية ⵜⴰⴳⵍⴷⵉⵜ ⵏ ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ Królestwo Marokańskie
Flaga Maroka Herb Maroka
Dewiza: (arab.) الله، الوطن، الملك [Allāh, al Waţan, al Malik] (Bóg, Naród, Król)
Hymn: النشيد الشريف trb. al-Nashid al-Sharif (Pieśń szarifów)
Konstytucja	Konstytucja Maroka
Język urzędowy	arabski, tamazight[1]
Stolica	Rabat
Ustrój polityczny	demokratyczny
Typ państwa	monarchia konstytucyjna
Głowa państwa	król Muhammad VI
Szef rządu	premier Saadeddine Othmani
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	58. na świecie 446 550[a] km² ~0%
Liczba ludności (2017)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	40. na świecie 33 986 655[2] 76 osób/km²
PKB (2015)  • całkowite   • na osobę	100,6 mld USD[3] 3003 USD
PKB (PSN) (2015)  • całkowite   • na osobę	274 mld dolarów międzynar.[3] 8181 dolarów międzynar.
Jednostka monetarna	dirham marokański (MAD)
Niepodległość	od Francji 2 marca 1956
Religia dominująca	islam (98%)
Strefa czasowa	UTC ±0
Kod ISO 3166	MA
Domena internetowa	.ma
Kod samochodowy	MA
Kod samolotowy	CN
Kod telefoniczny	+212
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku

Podział Sahary Zachodniej:
kolor żółty – obszar pod kontrolą SARD,
pozostałe kolory – strefy pod kontrolą Maroka.

Maroko, Królestwo Marokańskie (arab.: المملكة المغربية, trb.: Al-Mamlaka al-Maghribijja; berb.: ⵜⴰⴳⵍⴷⵉⵜ ⵏ ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ, trb.: Tagldit N Lmaġrib) – państwo położone w północno-zachodniej Afryce nad Oceanem Atlantyckim i Morzem Śródziemnym. Stolicą państwa jest Rabat. Należy do państw Maghrebu.

Geografia |

Granice Maroka |

Od wschodu graniczy z Algierią, a od północy z Hiszpanią (Hiszpańskie posiadłości w Afryce Północnej w tym Ceutą i Melillą). Formalnie na południu graniczy z Saharą Zachodnią, choć Maroko próbuje administrować tym regionem.

Granice lądowe liczą łącznie 2362 km, w tym z poszczególnymi państwami^[2]:

• 
  Algieria – 1900 km (granica lądowa zamknięta dla ruchu),


• 
  Sahara Zachodnia – 444 km


• 
  Hiszpania (Plazas de soberanía): 18,5 km

Długość wybrzeża morskiego – 1835 km^[2].

Najniższy punkt: Sabcha Tah – 55 m p.p.m., najwyższy punkt: Dżabal Tubkal – 4167 m n.p.m..

Fauna |

Świat zwierzęcy Maroka zalicza się do palearktycznej strefy zoogeograficznej. Ma w sobie jednak sporo specyfiki. Podobnie jak w szacie roślinnej, tak i faunie, działalność człowieka wpłynęła negatywnie na przetrwanie i rozprzestrzenienie się gatunków. Jeszcze w IV wieku w Maroku żyły krokodyle, hipopotamy, bawoły, żyrafy, słonie, dziś już ich nie ma. Ostatni lew został zastrzelony na przełomie XIX i XX wieku. Maroko można podzielić na cztery strefy zoogeograficzne.

Strefa górska |

W Atlasie Średnim i Wysokim spotkać można wiele gatunków motyli – tych największych i najbardziej kolorowych, które pojawiają się tutaj zwykle w kwietniu. Należą do nich kleopatra, rusałka wierzbowiec i kardynał. Spotyka się także skromniejsze gatunki: skalnik bryzeida, polowiec hiszpański, dostojki, skalniki, ogończyki i modraszki. W Parku Narodowym Tubkal widywany jest też marokański czerwończyk (Lycaena phoebus phoebus). Wśród owadów występujących na wyższych wysokościach na uwagę zasługuje modraszek amandus spotykany późnym latem na wysokości 600 m n.p.m. Na wysokości 1700 m n.p.m. pojawia się bielink pomarańczowy. Oprócz motyli bezkręgowce reprezentowane są w tej strefie przez modliszki z rodzaju Eremiaphila. Płazem, którego można spotkać w górach, jest endemiczna żaba kolorowa występująca w Atlasie Wysokim, w północnej części kraju na wysokości powyżej 2000 m n.p.m. występuje zaś ropucha zielona (Pseudepidalea viridis). Na zalesionych stokach Atlasu Średniego spotkać można wiele gatunków gadów. Najpowszechniej występującymi są: jaszczurka zielono- i niebieskooka oraz kameleon. Spośród ptaków na terenach górskich spotkać można ścierwnika, kilka gatunków jaskółek (Hirundo rustica czy Delichon urbicum) oraz spokrewnione z nimi jerzyki (Tachymarptis melba). W strefie górskiej występują: małpa magot (bezogoniaste małpy z rodziny makaków), pantery (rzadko spotykane), hieny, króliki. W północnej części kraju powszechnie występują dziki i lisy. W okolicach Tubkalu spotkać można ryjkonosa.

Strefa przyatlantycka |

W strefie przyatlantyckiej występuje wiele gatunków owadów, są jednak one stosunkowo mało dokuczliwe i nie występują tak masowo jak na przykład komary w Polsce. Płazy reprezentowane są przede wszystkim przez żabę zieloną. Z ptaków najpopularniejsze są: przepiórki, kuropatwy (europejska i tzw. czerwona), szpaki, bociany (lęgowe i przelotne), sójki, kosy drozdy. Na rozlewiskach i bagnach spotyka się duże ilości ptactwa wodnego, przelotnego i lęgowego (gęsi, kaczki, pelikany, flamingi, pardwy i łyski czubate). Wśród ptactwa wodno-błotnego zobaczyć też można perkozy (Podiceps cristatus, Tachybaptus ruficollis i Podiceps grisegena), szablodzioby, czaple złotawe, warzęchy. Na wybrzeżu ponadto występują: petrela (pięć odmian) i rybitwa (sześć odmian). Ze ssaków występuje dzik, zając, szakal. Rzeki i jeziora obfitują w ryby (karp, szczupak, sandacz i inne). Przybrzeżne wody Atlantyku są bogate w sardynki, tuńczyki, makrele, sole, dorady itp.

Strefa wschodniomarokańska |

Wśród fauny przedsaharyjskiej i saharyjskiej występują węże, jaszczurki, skorpiony, dropie, sępy, lisy, szakale, hieny, zające, rysie pustynne (karakale) i gazele. Najpopularniejszymi gatunkami zwierząt są jednak algierska jaszczurka piaskowa i scynk berberyjski, który występuje głównie na piaszczystych ergach.

Strefa południowomarokańska |

Strefa ta ma saharyjsko-tropikalny charakter fauny. Występują tu kobry żmije rogate, wąż podkowiasty (osiągający 2 metry długości), malpolon, skorpiony, jaszczurki (piaskowe). Ptaki reprezentowane są przez stepówkę (rudogardłą, piaskową, białobrzuchą, czarnobrzuchą), kulona, skowronki (siedem odmian), sikory (lazurową sosnówkę). Wśród ssaków najczęściej spotkać można: gazele, szakale, niekiedy też gepardy, fenki (lisy pustynne), które z kolei polują na skoczki egipskie należące do grupy gatunków prowadzących nocny tryb życia^[4].

Demografia |

• Przyrost naturalny: 1,48%


• Śmiertelność niemowląt: 36,88/1000 urodzeń


• Długość życia: 71,8 lat


• Analfabetyzm: 29,6%

Casablanca

Fez

Ważniejsze miasta (dane o ludności z września 2004^[5]):

• 
  Casablanca – 2946,4 tys. (aglomeracja: 3084,6 tys.)


• 
  Rabat – 621,5 tys. (1622,9 tys.)


• 
  Fez – 946,8 tys.


• 
  Marrakesz – 823,2 tys.


• 
  Agadir – 346,1 tys. (695,7 tys.)


• 
  Tanger – 669,7 tys.


• 
  Meknes – 469,2 tys. (536,2 tys.)


• 
  Wadżda – 400,7 tys.


• 
  Tetuan – 320,5 tys. (396,1 tys.)


• 
  Al-Kunajtira – 359,1 tys.^[6]
  

Grupy etniczne:

• 
  Arabowie – ok. 75%


• 
  Berberowie – ok. 25%


• inni – kilkadziesiąt tysięcy obcokrajowców gł. Francuzów

Źródło: Encyklopedia „Świat w przekroju 1989-1990”

Religie |

Meczet w mieście Fez

• 
  islam – 98%


• 
  chrześcijaństwo – 1,2%:
  
  
  
  • 
    katolicyzm – 0,13%
  
  
  • 
    protestantyzm i niezależne kościoły – 0,05%
  
  
  • 
    prawosławie – 0,02%
  
  
  
  


• inne religie – 0,8%

Źródło: Joshua Project, 2010^[7]

 Osobne artykuły: Kościół Ewangelicki w Maroku, Podział administracyjny Kościoła katolickiego w Maroku, Parafia Zmartwychwstania Pańskiego w Rabacie i Świadkowie Jehowy w Maroku.

Języki |

• 
  arabski (urzędowy),


• 
  berberyjski (według projektu nowej konstytucji, berberyjski ma uzyskać status drugiego urzędowego języka państwowego^[8]),


• 
  francuski (głównie w turystyce, biznesie i dyplomacji).

Polityka i ustrój |

Protesty w Casablance

Maroko jest dziedziczną monarchią konstytucyjną. Głową państwa jest od 23 lipca 1999 król Muhammad VI.

Premier powoływany jest przez monarchę. Jest dwuizbowy parlament składający się z Izby Radców (Madżlis el-Mustaszarin) i Izby Reprezentantów, do którego odbywają się wybory.

Siły zbrojne |

Maroko dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi^[9]. Uzbrojenie sił lądowych Maroka składało się w 2014 roku z: 1348 czołgów, 2120 opancerzonych pojazdów bojowych, 448 dział samobieżnych, 192 zestawów artylerii holowanej oraz 72 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych^[9]. Marynarka wojenna Maroka dysponowała w 2014 roku 70 okrętami obrony przybrzeża, 6 fregatami oraz jedną korwetą^[9]. Marokańskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 88 myśliwców, 145 samolotów transportowych, 82 samolotów szkolno-bojowych oraz 139 śmigłowców^[9].

Wojska marokańskie w 2014 roku liczyły 195,8 tys. żołnierzy zawodowych oraz 150 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) marokańskie siły zbrojne stanowią 65. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 3,4 mld dolarów (USD)^[9].

Gospodarka |

Bogactwa naturalne: fosforyty, fosforany, rudy żelaza, mangan, ołów, cynk.

PKB: 4000 dolarów USA na mieszkańca (według parytetu siły nabywczej w 2008 roku).

Transport i łączność |

Sieć komunikacyjna jest dobrze rozwinięta. Linie kolejowe (połączone z liniami Algierii) mają długość 1,9 tys. km (z tego ponad 50% jest zelektryfikowanych). Linie kolejowe łączą porty z ośrodkami wydobycia fosforytów i dużymi miastami wnętrza kraju. Długość dróg kołowych wynosi 57,7 tys. km (56% utwardzonych). Główne porty morskie mieszczą się w: Casablanca, Asfi, Al-Muhammadija, Agadir, Al-Dżurf al-Asfar. Główny morski port pasażerski znajduje się w Tangerze. Maroko ma 8 międzynarodowych portów lotniczych, a największe znajdują się w Casablance i w Rabacie. Nowoczesna, choć niezbyt gęsta sieć telefoniczna, w Maroku jest około 1,3 mln abonentów telefonii stacjonarnej. W użytkowaniu znajduje się 9,6 mln telefonów komórkowych^[10].

Geografia i klimat |

 Osobny artykuł: Geografia Maroka.

Atlas Wysoki

Maroko leży w zachodniej części Atlasu. Przez środek kraju przebiega pasmo Atlasu Wysokiego (najwyższy szczyt: Dżabal Tubkal, 4167 m n.p.m.), równolegle do niego ciągnie się Atlas Średni (Dżabal Bu Nasr, 3340 m n.p.m.) na północy i Antyatlas (Imkut, 2531 m n.p.m.) na południe. Wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego wznoszą się góry Ar-Rif (Dżabal Tidighin, 2456 m n.p.m.). Na północ od Atlasu Średniego rozciąga się Meseta Marokańska (200–1500 m n.p.m.). W południowej i południowo-wschodniej części kamieniste i piaszczyste pustynie Sahary. Nad Oceanem Atlantyckim i w dolnym biegu Wadi Muluja niewielkie niziny aluwialne (Gharb, Dakkala, Sus). Klimat podzwrotnikowy, na wybrzeżach morskich, w głębi kraju suchy i skrajnie suchy (odmiana górska). Średnia temperatura w styczniu +10 do +12 °C, w lipcu +35 do +44 °C (czasem nawet do +54 °C). Roczna suma opadów w Atlasie Średnim do 1000 mm, na południowej i południowo-wschodniej poniżej 200 mm. W górach Atlasu zimą występują opady śniegu. Na wybrzeżu atlantyckim częste mgły (wpływ chłodnego Prądu Kanaryjskiego). Doliny rzeczne i niższe partie stoków wykorzystywane są do uprawy cytrusów, oliwek i winnej latorośli. Na wiosnę między kwietniem a czerwcem powiewa gorący, porywisty, pustynny wiatr niosący pył i piasek, który zwiększa temperaturę i obniża wilgotność. Posiada kilka regionalnych nazw: chamsin, sirocco, chergui. Rzeki w północnej i zachodniej części (głównie Wadi Umm ar-Rabija, Wadi Muluja), o zmiennych stanach wód, są wyzyskiwane do nawadniania i do celów energetycznych. Na południu i wschodzie jedynie nieliczne rzeki okresowe (najdłuższa Wadi Dara), które płyną wąwozami po czym giną w piaskach Sahary. Tworzone są również zbiorniki retencyjne. Na przeważającymi terenie panują stepy i półpustynie, a na północy zarośla makii (wrzosiec drzewiasty, drzewo świętojańskie, pistacja kleista), a w oazach palmy daktylowe. W górach częściowo zachowane lasy (8% powierzchni kraju), głównie cedry, dąb korkowy, endemiczne drzewo żelazne – argania. Do najczęściej spotykanych gatunków fauny można zaliczyć: fenki, dromadery, skorpiony, lisy, mangusty, a na zboczach Atlasu muflony.

Historia Maroka |

 Osobny artykuł: Historia Maroka.

Tereny Maroka są siedzibą koczowniczych plemion berberyjskich. Historia Maroka sięga IV wieku p.n.e., kiedy istniało tam państwo mauretańskie (berberyjskie). Przejęte przez Rzymian po upadku Kartaginy, pozostawały przez wieki pod jej władaniem. Później na krótko ziemie te zostały przejęte przez Bizancjum, by stać się ostatecznie domeną świata arabskiego i islamu. Rządzone przez następujące po sobie arabskie i berberyjskie dynastie.

 Osobny artykuł: wojna piaskowa.

Wojna hiszpańsko-marokańska w latach 1909–1910

W XIX wieku Maroko było areną ścierających się wpływów potęg kolonialnych takich jak Francja, Wielka Brytania, a także przez krótki czas Niemcy (konflikty marokańskie). W wyniku porozumienia w Fezie z 1912 roku Maroko stało się protektoratem Francji, a w 1956 roku uzyskało niepodległość. Na tle dokonanych przez fracuskich kolonizatorów przesunięć granic w 1963 doszło do nieudanej wojny o Tindouf z Algierią (Maroko uważało tę algierską prowincję za swoją własność, utraconą w chwili uzyskania niepodległości). Niepodległe Maroko jest monarchią, która ma ugruntowaną pozycję w świecie arabskim. Od szeregu lat istnieje nierozstrzygnięty problem Sahary Zachodniej, który musiał być zażegnany przez siły ONZ.

 Osobny artykuł: wojna w Saharze Zachodniej.

W 1987 Maroko złożyło wniosek jako kandydat Unii Europejskiej. Odmówiono mu szans na członkostwo, m.in. z powodu nierozwiązanego konfliktu z Saharą Zachodnią. Od tego czasu pozostaje krajem stowarzyszonym.

Turystyka |

Ośrodki turystyczne |

Kasby w Ajt Bin Haddu

Najbardziej popularnymi regionami turystycznymi są wybrzeża Morza Śródziemnego oraz Oceanu Atlantyckiego. Oprócz licznych mniejszych kąpielisk nadmorskich znajduje się w Maroku kilka większych miast, o wysokich walorach turystycznych: Rabat, Casablanca, Tanger, Marrakesz i Agadir. Do godnych odwiedzenia można również zaliczyć trzy dawne stolice królewskie: Fez, Marrakesz i Meknes. Na południu kraju wartym odwiedzenia jest Tiznit, gdzie na lokalnym targu oferowane są wyroby biżuterii berberyjskiej oraz przejazdy na dromaderze. W Kulmim istnieją targi wielbłądów. Mało wykorzystane są dwie górskie miejscowości Azru i Ifran w Atlasie Średnim, a także Ifrane – ośrodek sportów zimowych. Dzięki dogodnym połączeniom promowym turyści z Francji i Hiszpanii stanowią większość w ogólnym udziale odwiedzających ten kraj. Turystyka stanowi coraz większe znaczenie w gospodarce Maroka, które jest w czołówce państw afrykańskich (po Egipcie i Tunezji) pod względem wielkości ruchu turystycznego. Zawdzięcza to głównie dość dobrze rozwiniętej bazie turystycznej i niskiej sezonowości, a także coraz większej europeizacji kraju.
Lista obiektów z Maroka na Światowej Liście Dziedzictwa UNESCO w Afryce liczy osiem pozycji.

Kuchnia marokańska |

Podczas ramadanu spożywana jest harira – zupa ze świeżej kolendry, soczewicy, fasoli i jagnięciny. Tażin (tagine) to mięso (baranina, wołowina, drób) z cebulą i innymi warzywami oraz różnymi dodatkami jak zioła i przyprawy. Równie popularnym nie tylko w Maroku jest kuskus, tradycyjna potrawa piątkowa. Na deser podawane są ghoriba, czyli ciastka z migdałami lub sezamem z dodatkiem kufasy. Do popicia Marokańczycy przyrządzają mieszankę herbaty zielonej – (zazwyczaj jest to gunpowder) z miętą i cukrem; znana jest w Polsce pod nazwą Marokańska, lub Tuareg^[11].

Podział administracyjny |

 Osobny artykuł: Podział administracyjny Maroka.

Maroko podzielone jest na 12 regionów. Obecny podział administracyjny obowiązuje od 4 września 2015 roku.

Podział administracyjny Maroka

1. Tanger-Tetuan-Al-Husajma


2. Region Wschodni


3. Fez-Meknes


4. Rabat-Sala-Al-Kunajtira


5. Bani Mallal-Chunajfira


6. Casablanca-Sattat


7. Marrakesz-Safi


8. Dara-Tafilalt


9. Sus-Massa


10. Kulmim-Wad Nun


11. Al-Ujun-As-Sakija al-Hamra


12. Ad-Dachla-Wadi az-Zahab

Uwagi |

Przypisy |

Linki zewnętrzne |

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem: Maroko

• 
  Oficjalny portal internetowy Królestwa Maroko (arab. • fr. • ang. • hiszp.)
  


• 
  Parlament Maroko (arab. • fr. • ang. • hiszp.)
  

p • d • e Państwa Afryki Państwa Algieria Angola Benin Botswana Burkina Faso Burundi Czad Demokratyczna Republika Konga Dżibuti Egipt Erytrea Eswatini Etiopia Gabon Gambia Ghana Gwinea Gwinea Bissau Gwinea Równikowa Kamerun Kenia Komory Kongo Lesotho Liberia Libia Madagaskar Malawi Mali Maroko Mauretania Mauritius Mozambik Namibia Niger Nigeria Południowa Afryka Republika Środkowoafrykańska Republika Zielonego Przylądka Rwanda Senegal Seszele Sierra Leone Somalia Sudan Sudan Południowy Tanzania Togo Tunezja Uganda Wybrzeże Kości Słoniowej Wyspy Świętego Tomasza i Książęca Zambia Zimbabwe Terytoria zależne Wyspa Świętej Heleny, Wyspa Wniebowstąpienia i Tristan da Cunha (Wielka Brytania) Podmioty o ograniczonym uznaniu międzynarodowym Sahara Zachodnia[1] Somaliland[2] Integralne części państw położonych poza Afryką Ceuta (część Hiszpanii) Isla de Alborán (część Hiszpanii) Isla del Perejil (część Hiszpanii) Islas Chafarinas (część Hiszpanii) Madera (część Portugalii) Majotta (część Francji) Melilla (część Hiszpanii) Peñón de Alhucemas (część Hiszpanii) Peñón de Vélez de la Gomera (część Hiszpanii) Reunion (część Francji) Sokotra (część Jemenu) Wyspy Kanaryjskie (część Hiszpanii) Wyspy Rozproszone (część Francuskich Terytoriów Południowych i Antarktycznych) Wyspy Selvagens (część Portugalii) ↑ obecnie okupowana przez Maroko. ↑ nieuznana niepodległość od Somalii ogłoszona 18 maja 1991

p • d • e Monarchie na świecie Absolutne Arabia Saudyjska Brunei Watykan Oman Konstytucyjne Andora Bahrajn Belgia Bhutan Dania Eswatini Hiszpania Holandia Japonia Jordania Kambodża Katar Kuwejt Lesotho Liechtenstein Luksemburg Malezja Maroko Monako Norwegia Szwecja Tajlandia Tonga Zjednoczone Emiraty Arabskie Commonwealth realms Antigua i Barbuda Australia Bahamy Barbados Belize Grenada Jamajka Nowa Zelandia Papua-Nowa Gwinea Saint Kitts i Nevis Saint Lucia Saint Vincent i Grenadyny Kanada Tuvalu Wielka Brytania Wyspy Salomona Elekcyjne Kambodża Malezja Watykan Zjednoczone Emiraty Arabskie Plemienne Ghana Aszanti Dagomba Uganda Ankole Buganda Bunyoro Busoga Rwenzururu Toro Wallis i Futuna Alo Sigave Uvea Inne Maorysi (Nowa Zelandia) Jogjakarta (Indonezja) Zululand (RPA)

Członkostwo w organizacjach międzynarodowych p • d • e Światowa Organizacja Handlu (WTO) Albania Angola Antigua i Barbuda Arabia Saudyjska Argentyna Armenia Australia Bahrajn Bangladesz Barbados Belize Benin Boliwia Botswana Brazylia Brunei Burkina Faso Burundi Chile Chiny Czad Czarnogóra Demokratyczna Republika Konga Dominika Dominikana Dżibuti Egipt Ekwador Eswatini Fidżi Filipiny Gabon Gambia Ghana Grenada Gruzja Gujana Gwatemala Gwinea Gwinea Bissau Haiti Honduras Hongkong Indie Indonezja Islandia Izrael Jamajka Japonia Jordania Kambodża Kamerun Kanada Katar Kazachstan Kenia Kirgistan Kolumbia Kongo Korea Południowa Kostaryka Kuba Kuwejt Lesotho Liechtenstein Macedonia Madagaskar Makau Malawi Malediwy Malezja Mali Maroko Mauretania Mauritius Meksyk Mjanma Mołdawia Mongolia Mozambik Namibia Nepal Niger Nigeria Nikaragua Norwegia Nowa Zelandia Oman Pakistan Panama Papua-Nowa Gwinea Paragwaj Peru Południowa Afryka Republika Środkowoafrykańska Republika Zielonego Przylądka Rwanda Rosja Saint Kitts i Nevis Saint Lucia Saint Vincent i Grenadyny Salwador Senegal Sierra Leone Singapur Sri Lanka Stany Zjednoczone Surinam Szwajcaria Tanzania Tajlandia Tajwan Togo Tonga Trynidad i Tobago Tunezja Turcja Uganda Ukraina Urugwaj Wenezuela Wietnam Wybrzeże Kości Słoniowej Wyspy Salomona Zambia Zimbabwe Zjednoczone Emiraty Arabskie Unia Europejska, w tym poszczególne państwa członkowskie: Austria Belgia Bułgaria Chorwacja Cypr Czechy Dania Estonia Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Litwa Luksemburg Łotwa Malta Niemcy Polska Portugalia Rumunia Słowacja Słowenia Szwecja Węgry Wielka Brytania Włochy p • d • e Liga Państw Arabskich Członkowie Algieria Arabia Saudyjska Autonomia Palestyńska Bahrajn Dżibuti Egipt Irak Jemen Jordania Katar Komory Kuwejt Liban Libia Maroko Mauretania Oman Somalia Sudan Syria Tunezja Zjednoczone Emiraty Arabskie Obserwatorzy Brazylia Erytrea Indie Wenezuela Zawieszeni Egipt (1979-1989) Libia (2011) Syria (od 2011) p • d • e Unia Afrykańska Algieria Angola Benin Botswana Burkina Faso Burundi Czad Demokratyczna Republika Konga Dżibuti Egipt Erytrea Eswatini Etiopia Gabon Gambia Ghana Gwinea Gwinea Bissau Gwinea Równikowa Kamerun Kenia Komory Kongo Lesotho Liberia Libia Madagaskar Malawi Mali Maroko Mauretania Mauritius Mozambik Namibia Niger Nigeria Południowa Afryka Republika Środkowoafrykańska Republika Zielonego Przylądka Rwanda Sahara Zachodnia Senegal Seszele Sierra Leone Somalia Sudan Sudan Południowy Tanzania Togo Tunezja Uganda Wybrzeże Kości Słoniowej Wyspy Świętego Tomasza i Książęca Zambia Zimbabwe