Pius XII
.mw-parser-output table.duchowny-ksiadz td.naglowek{color:white!important;background:black!important}.mw-parser-output table.duchowny-biskup td.naglowek{color:white!important;background:#E56DC4!important}.mw-parser-output table.duchowny-patriarcha td.naglowek{color:white!important;background:#BA55D3!important}.mw-parser-output table.duchowny-kardynal td.naglowek{color:white!important;background:#FF2400!important}.mw-parser-output table.duchowny-papiez td.naglowek{color:black!important;background:gold!important}.mw-parser-output table.duchowny-cywil td.naglowek{color:black!important;background:#C0C0C0!important}.mw-parser-output table.duchowny-ksiadz tr.naglowek{color:white!important;background:black!important}.mw-parser-output table.duchowny-biskup tr.naglowek{color:white!important;background:#E56DC4!important}.mw-parser-output table.duchowny-patriarcha tr.naglowek{color:white!important;background:#BA55D3!important}.mw-parser-output table.duchowny-kardynal tr.naglowek{color:white!important;background:#FF2400!important}.mw-parser-output table.duchowny-papiez tr.naglowek{color:black!important;background:gold!important}.mw-parser-output table.duchowny-cywil tr.naglowek{color:black!important;background:#C0C0C0!important}
| |||
| |||
Czcigodny Sługa Boży Papież Biskup Rzymu Suweren Państwa Watykańskiego | |||
Papież Pius XII | |||
| |||
Kraj działania | Włochy | ||
Data i miejsce urodzenia | 2 marca 1876 Rzym | ||
Data i miejsce śmierci | 9 października 1958 Castel Gandolfo | ||
Papież | |||
Okres sprawowania | 1939 – 1958 | ||
Kamerling | |||
Okres sprawowania | 1935 – 1939 | ||
Wyznanie | katolicyzm | ||
Kościół | rzymskokatolicki | ||
Prezbiterat | 2 kwietnia 1899 | ||
Nominacja biskupia | 3 kwietnia 1917 | ||
Sakra biskupia | 13 maja 1917 | ||
Kreacja kardynalska | 16 grudnia 1929 Pius XI | ||
Pontyfikat | 2 marca 1939 | ||
Strona internetowa |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Data konsekracji | 13 maja 1917 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Konsekrator | Benedykt XV | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Współkonsekratorzy | Giovanni Battista Nasalli Rocca di Corneliano Agostino Zampini | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Pius XII (łac. Pius XII), właśc. Eugenio Maria Giuseppe Giovanni Pacelli (ur. 2 marca 1876 w Rzymie, zm. 9 października 1958 w Castel Gandolfo[1]) – włoski biskup rzymskokatolicki, w latach 1930–1939 sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej. 260. papież i 2. Suweren Państwa Watykańskiego od 2 marca 1939 do 9 października 1958[2]. Jako papież w latach 1944–1958 pełnił obowiązki sekretarza stanu Stolicy Apostolskiej. Czcigodny Sługa Boży Kościoła katolickiego.
Spis treści
1 Życiorys
1.1 Dzieciństwo i kapłaństwo
1.2 Biskupstwo i służba dyplomatyczna
1.3 Wybór na papieża
1.4 Pontyfikat
1.4.1 Sprawy zagraniczne
1.4.2 Sprawy religijne
1.5 Śmierć
2 Proces beatyfikacyjny
3 Encykliki
4 Kontrowersje
4.1 Pius XII a sprawcy Holocaustu
4.2 Sprawa Ustaszy
5 Zobacz też
6 Przypisy
7 Linki zewnętrzne
Życiorys |
Dzieciństwo i kapłaństwo |
Urodził się w rodzinie adwokata konsystorii. Pochodził ze szlachty związanej z Watykanem. Był synem Filippa Pacelli i Virginii Graziosi[3].
Po ukończeniu katolickiej szkoły powszechnej u Sióstr Bożej Opatrzności uczył się w gimnazjum świeckim. Od dzieciństwa wykazywał zamiłowanie do języków, zwłaszcza łaciny, oraz antyku i muzyki. Był ministrantem w kościele Chiesa Nuova, a jego ulubioną zabawą było odprawianie udawanych mszy. W 1894 r. uzyskał maturę w Liceum Visconti i wstąpił do seminarium duchownego. W Collegium Capranica studiował filozofię oraz matematykę i grekę[1]. W 1895 r. przeniósł się do rzymskiego Seminarium św. Apolinarego, a na Uniwersytecie Rzymskim uczęszczał na wykłady z literatury i historii[1]. Od 1899 r. kontynuował studia prawnicze na Gregorianum[3]. Święcenia kapłańskie otrzymał 2 kwietnia 1899[3]. W 1902 r. uzyskał stopień doktora obojga praw. Odbył praktykę w Sekretariacie Stanu, a od 1903 r. był minutantem. 1905 r. został prałatem domowym i rozpoczął współpracę z Pietrem Gasparrim – późniejszym sekretarzem stanu. W 1911 r. objął stanowisko podsekretarza, w 1912 r. prosekretarza, a w 1914 r. sekretarza Kongregacji ds. Kościoła[3]. Pacelli negocjował konkordat z Serbią, podpisany bezpośrednio przed pierwszą wojną światową. Jego podpisanie wywołało poruszenie i sprzeciw w Austro-Węgrzech, które dotychczas miały zwierzchnictwo nad Kościołem serbskim.
Biskupstwo i służba dyplomatyczna |
3 kwietnia 1917 papież Benedykt XV mianował go nuncjuszem w Monachium w Bawarii, a następnie konsekrował go na arcybiskupa tytularnego Sardes[3]. 8 maja 1917 roku Pacelli wyruszył do Monachium. Jego podróż zwróciła uwagę komentatorów, ze względu na luksusy jakich zażądał podczas podróży[4].
Nuncjaturę w Monachium, w pałacu przy Brennerstraße, znajdującym się naprzeciwko (późniejszego) Brunatnego Domu, objął 25 maja 1917. W następnych latach zaprzyjaźnił się z mieszkającym wtedy w Monachium Dietrichem von Hildebrandem i jego żoną Małgorzatą. Ze spotkań tych Hildebrand wyniósł obraz Pacellego jako męża wielkiego formatu, cechującego się intensywną duchowością[5].
W 1920 roku Eugenio Pacelli otrzymał nominację na nuncjusza w Berlinie. 16 grudnia 1929 został kreowany kardynałem, a 9 lutego 1930 roku został sekretarzem stanu[3].
W 1933 roku przyczynił się do podpisania konkordatu z III Rzeszą. Negocjował go z Hitlerem. Traktat ten pozwalał uzyskać status prawny dla działalności niemieckich katolików w III Rzeszy. Zapewnił on ochronę prawną dla katolickich szkół i duchownych, jednak w rzeczywistości katolickie instytucje były wciąż represjonowane, jak świadczą o tym interwencje u władz hitlerowskich przewodniczącego episkopatu niemieckiego, kardynała Adolfa Bertrama. W warunkach wzrastającego terroru organizacje i gazety katolickie nie mogły prowadzić dalej normalnej działalności społecznej i politycznej[5]. Wahania wobec podpisania konkordatu oraz jego nikłe owoce opisał w wydanej parę lat później w 1937 encyklice „Mit brennender Sorge” Pius XI: Gdy, Czcigodni Bracia, w lecie 1933 roku, uwzględniając inicjatywę rządu Rzeszy, poleciliśmy wznowić pertraktacje konkordatowe (...) Pomimo wielu poważnych wątpliwości powzięliśmy jednak wtedy decyzję, by swej zgody nie odmówić[6]. Część episkopatu Niemiec przyjęła konkordat z dużą aprobatą jako narzędzie ochrony prawnej instytucji katolickich przed szykanami ze strony nowych władz. Niektórzy biskupi, jak kardynał Michael von Faulhaber z Monachium czy Adolf Bertram z Wrocławia napisali listy dziękczynne do Hitlera, które dziś budzą duże wątpliwości. Można to uznać też po części za przejaw wrodzonego niemieckiego patriotyzmu, któremu ulegali nawet ludzie będący w opozycji do narodowego socjalizmu[7]. Sam Führer starał się wykorzystać konkordat, stwierdził w przemówieniu do Reichstagu, że „należy to uznać za wielkie osiągnięcie”, bowiem konkordat „stworzył podstawy zaufania, szczególnie istotne w nasilającej się walce z międzynarodowym żydostwem”[8].
20 listopada 1938 – trzy tygodnie po nocy kryształowej – Pacelli wystąpił do ponad 60 przedstawicieli Kościoła na całym świecie z prośbą o pomoc w uzyskaniu ponad 200 tys. wiz dla „niearyjskich katolików” i „żydowskich konwertytów na chrześcijaństwo”, którym groziły represje a których większość była praktykującymi żydami[9]. Kościół niemiecki miał prawo zapewnienia szczególnej ochrony dla konwertytów na mocy konkordatu z 1933 roku[9].
Podczas swojej działalności dyplomatycznej w latach 30., składał wizyty w wielu krajach, m.in. w Argentynie, Stanach Zjednoczonych, Francji i Wielkiej Brytanii[1]. Od 1 kwietnia 1935 do momentu elekcji był także kamerlingiem Świętego Kościoła Rzymskiego[3]. Był także archiprezbiterem Bazyliki Watykańskiej, prefektem Fabryki Świętego Piotra oraz kamerlingiem Świętego Kolegium Kardynałów[3].
Był członkiem następujących dykasterii w Kurii Rzymskiej: Świętego Oficjum, Kongregacji Konsystorialnej, Kongregacji ds. Ceremoniału, Kongregacji ds. Kościołów Wschodnich, Kongregacji Rozkrzewiania Wiary, Kongregacji ds. Obrzędów i Kongregacji ds. Seminariów i Uniwersytetów[10].
Wybór na papieża |
Po śmierci papieża Piusa XI konklawe trwało tylko jeden dzień[1]. W trzecim głosowaniu, kardynał Eugenio Pacelli, w dniu swoich 63. urodzin, został wybrany na papieża[2]. Przyjął on imię Piusa XII. Po raz pierwszy w historii Kościoła katolickiego uroczystość koronacji transmitowano przez radio.
Pontyfikat |
Sprawy zagraniczne |
Pierwsze sześć lat jego pontyfikatu przypadło w okresie II wojny światowej[2]. Jeszcze przed rozpoczęciem działań wojennych, w marcu 1939 Pius obrał sobie za motto „Pokój jest dziełem sprawiedliwości” i uczynił starania o utrzymanie pokoju, swoim głównym priorytetem[2]. 5 maja wysłał pismo do Hitlera z prośbą o dochowanie starań utrzymania pokoju, lecz rząd Rzeszy zapewnił, że nie ma zagrożenia wojną[2]. Podobną prośbę skierował do Benito Mussoliniego, ale efekt był taki sam, jak w przypadku Hitlera[2]. Do momentu przystąpienia duce do wojny w 1940, papież starał się zachować pełną neutralność, dzięki czemu Rzym był traktowany jako otwarte miasto[1]. Podczas wojny nadal nawoływał o pokój, co było głównie widoczne w przemówieniach bożonarodzeniowych[2]. Organizował także pomoc humanitarną i udzielił azylu ok. 5000 Żydów[2]. Potępił Hitlera za jego agresję na Związek Radziecki, a kiedy führer zajął Rzym (10 września 1943), Pius udzielał azylu dla jeńców wojennych i uchodźców w Watykanie[1]. Nigdy jednak nie zaprotestował ostro przeciwko okrucieństwu hitlerowców i represji wobec Żydów, za co był krytykowany[1][2].
Pius XII przychylnie był nastawiony do narodowo-katolickich dyktatur gen. Francisca Franco[11] w Hiszpanii, Antonia Salazara w Portugalii[12] oraz faszystowskiej dyktatury Ante Pavelića w Chorwacji. Pavelića osobiście przyjął na audiencji w Watykanie, 18 maja 1941 roku i udzielił mu błogosławieństwa[13][14][15]. W trakcie okupacji niemieckiej w Polsce zezwolił na przeniesienie pasterki z godzin nocnych (policyjnych) na wcześniejsze, aby ludność mogła w niej uczestniczyć[potrzebny przypis].
Wkrótce po zakończeniu wojny przesłuchiwany w charakterze świadka przed procesami norymberskimi generał SS Karl Wolff twierdził, że istniał niemiecki plan porwania papieża. Szczegóły tego planu Wolff podał w 1972 roku na prośbę administracji Watykanu[16]. Twierdził przy tym, że sam Hitler odstąpił od planu, obawiając się konsekwencji[17]. Z kolei z dokumentów przebadanych przez niemieckiego jezuitę Petera Gumpela wynika, że Pius XII przygotował się na ewentualne internowanie: zdecydował, że wraz z momentem jego pojmania zrzeka się swojej funkcji, nakazując kardynałom wybranie nowego papieża i – w razie potrzeby – przeniesienie Stolicy Apostolskiej[18]. Garry Krupp – emerytowany amerykański biznesmen i filantrop żydowskiego pochodzenia – mówi o realnym zagrożeniu życia papieża. Twierdzi, iż we wrześniu 1943 roku Hitler wydał Karlowi Wolffowi rozkaz przygotowania planu „neutralizacji papieża”. Watykan miał zostać zajęty, członkowie Kurii wymordowani, a Pius XII wywieziony do zamku w Lichtenstein, gdzie miał zostać zamordowany[19].
Do bardzo znaczących elementów historii Piusa XII należy zaliczyć relację przyjaźni, która wywiązała się między nim a naczelnym rabinem Rzymu Izraelem Zolli. Relacja ta została uwieńczona konwersją rabina do Kościoła katolickiego i przyjęciem na chrzcie, w dowód wdzięczności, świeckiego imienia Piusa XII – Eugenio[20].
Po wojnie, zawarł korzystne dla Kościoła konkordaty z Portugalią (1950) i Hiszpanią (1955)[1].
Sprawy religijne |
W 1951 roku rozpoczął reformę liturgiczną Wielkiego Tygodnia[1]. Ujednolicił ulgi w stosowaniu postu eucharystycznego i udziału w wieczornych mszach świętych[1]. Dopuścił do częściowego stosowania języków narodowych w liturgii Eucharystii oraz do liturgii niektórych sakramentów. Jako pierwszy papież uznał znaczenie objawień w Fátimie[1]. Pius XII zezwolił na prowadzenie na szeroką skalę wykopalisk archeologicznych pod Bazyliką św. Piotra, które miały na celu zidentyfikowanie grobu apostoła św. Piotra[1].
Doprowadził do otwarcia nowoczesnego centrum radiowego w Santa Maria di Galeria. Był pierwszym papieżem, który stał się znany za pośrednictwem nie tylko radia, ale i telewizji. Audiowizualnym środkom masowego przekazu poświęcił obszerną encyklikę Miranda Prorsus[1]. Jego oficjalne wypowiedzi były, po Piśmie Świętym, najczęściej cytowanymi dokumentami w trakcie Soboru Watykańskiego II[21]. Dzięki jego inicjatywie, zrealizowanej w 1965 roku, powstało przeznaczone dla chłopców edukacyjno-wychowawcze Centrum ELIS w Rzymie.
Kreował 56 kardynałów na dwóch konsystorzach[3]. Mocno ograniczył jednak włoskie wpływy w Kolegium Kardynałów, mianując wielu kardynałów spoza Włoch[2]. Kanonizował 33 osoby, w tym Piusa X[2]. Za jego czasów powstało niemal 400 nowych diecezji, głównie w Afryce[1]. Jednakże nie udało mu się zapobiec licznym prześladowaniom Kościoła w Chinach i w Rosji[2].
Śmierć |
Pius XII zmarł 9 października 1958 w Castel Gandolfo z powodu ostrej niewydolności krążeniowej spowodowanej atakiem serca[3]. Cztery dni później pochowany w Watykanie w Bazylice św. Piotra[3].
Jego następcą został Jan XXIII, wybrany na konklawe 28 października 1958.
Proces beatyfikacyjny |
Proces beatyfikacyjny Piusa rozpoczął Paweł VI 18 listopada 1965, pod koniec obrad II soboru watykańskiego[3]. W maju 2007 r. Komisja kardynałów i biskupów Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych w liczbie 13 członków jednomyślnie opowiedziała się za beatyfikacją Piusa XII.
W grudniu 2007 roku papież Benedykt XVI zadecydował o wstrzymaniu procesu beatyfikacyjnego Piusa XII[22], przy czym jednym z głównych powodów podano reperkusje, jakie jego beatyfikacja mogłaby mieć dla dialogu z judaizmem oraz stosunków Watykanu z Izraelem, ponieważ beatyfikacji tej usilnie i od początku sprzeciwiało się wiele środowisk żydowskich[23]. Wynika to z interpretacji postawy Piusa XII: zdaniem części angażował on się w ratowanie Żydów od zagłady w czasie międzynarodowego konfliktu, jednak według innych opinii Pius XII miał milczeć w obliczu Holocaustu[23].
19 grudnia 2009 Benedykt XVI upoważnił Kongregację Spraw Kanonizacyjnych do wydania dekretu o heroiczności cnót Piusa XII i od tej chwili Piusowi XII przysługuje tytuł Czcigodnego Sługi Bożego[23].
Encykliki |
W ogłoszonej 20 października 1939 encyklice Summi Pontificatus Pius XII potępił rozpętanie II wojny światowej przez totalitaryzm nazistowskich Niemiec. W Mystici Corporis Christi[24] ogłoszonej 29 czerwca 1943 przedstawił naturę Kościoła jako Mistycznego Ciała Chrystusa[1]. Zaapelował w niej również o jedność chrześcijan. W encyklikach: Orientalis Ecclesiae decus i Sempiternus Rex z 8 września 1951 podjął tematykę święceń diakonów, kapłanów i biskupów[1]. W wydanej 1 listopada 1950 konstytucji apostolskiej Munificentissimus Deus Pius XII ogłosił – dogmat o Wniebowzięciu Najświętszej Maryi Panny[2]. Encykliką Ad coeli reginam z 11 października 1954 wprowadził maryjne Święto Królowej Świata[2]. Divino afflante Spiritu z 1943 roku otworzyła pole do zmian w katolickiej biblistyce, postulując wykorzystanie języków oryginalnych w tłumaczeniach na języki narodowe, zamiast jak dotąd Wulgaty[1].
Kontrowersje |
Pius XII a sprawcy Holocaustu |
Rozstrzygnięcie kontrowersji wokół działań papieża w latach poprzedzających wybuch wojny i podczas jej trwania[25] wzięła na siebie powołana w 1999 roku międzynarodowa katolicko-żydowska komisja historyczna. Wiele pytań, które postawiono dotyczyło zaniechań lub wstrzymania się od reakcji ze strony Piusa XII mimo wyraźnych sygnałów (listy i raporty) płynących do Stolicy Apostolskiej z obszaru działań wojennych[15].
Sprawa Ustaszy |
Lider Ustaszy, Ante Pavelić, był niewątpliwie przyjmowany w Watykanie przez Piusa XII, który nazywał go „drogim synem”, a jedyną reakcją Piusa XII były napominania go, by wprowadził w Chorwacji zakaz aborcji. Natomiast założenia Ante Pavelicia, w których wszyscy mieszkańcy Niepodległego Państwa Chorwackiego niebędący wyznawcami religii rzymsko-katolickiej mieli stać się na drodze konwersji katolikami, a w przypadku niewyrażenia na nią zgody, alternatywą miała być tylko śmierć, nie zostały oficjalnie skrytykowane, choć w encyklice Mystici Corporis Christi z 1943[26] Pius XII potępił przymuszanie do wiary katolickiej. Same zapewne znane papieżowi (obecność legata papieskiego w terenie, przyjmowanie na audiencji prominentnych przedstawicieli rządu ustaszy) działania członków zakonu franciszkanów nie zostały też przed ani po wojnie oficjalnie skrytykowane (mimo że reżim ustaszy przestał istnieć jeszcze w czasie II wojny światowej)[27][28]. Kościół podejmował jedynie dyplomatyczne zabiegi niejawnego wpłynięcia na rząd ustaszy w sprawie niemoralności i ludobójstwa[29].
Zobacz też |
- Beatyfikowani i kanonizowani przez Piusa XII
- ODESSA
Przypisy |
↑ abcdefghijklmnopqr John N. D. Kelly: Encyklopedia papieży. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1997, s. 446-449. ISBN 83-06-02633-0.
↑ abcdefghijklmn Rudolf Fischer-Wollpert: Leksykon papieży. Kraków: Znak, 1996, s. 170-173. ISBN 83-7006-437-X.
↑ abcdefghijkl Pacelli, Eugenio (ang.). The Cardinals of the Holy Roman Church. [dostęp 2013-10-10].
↑ John Cornwell: Papież Hitlera : tajemnicza historia Piusa XII. Warszawa: Da Capo, 2000.
↑ Mit brennender Sorge (pol.). opoka.org.pl. [dostęp 2013-10-12].
↑ Joseph Ratzinger: Milestones. Memoirs 1927-1977. San Francisco: Ignatius Press, 1998, s. 27. ISBN 0-89870-702-1.
↑ Cyt. w: S. Friedländer, Nazi Germany and the Jews, Vol. I: The Years of Persecution,1933-39, Londyn 1997, s. 49. Niemieckie źródło cytatu: Der Nationalsozializmus: Dokumente 1933-1945, Frankfurt nad Menem 1957, s. ; Por. Ian Kershaw: Hitler, 1889-1936 Hybris. Poznań: 2001, s. 424-425. ISBN 83-7120-927-4.
↑ ab Piotr Zychowicz: Pius XII ratował Żydów (pol.). rp.pl, 7 lipca 2010.
↑ Andrea Tornielli, Pio XII: Eugenio Pacelli : un uomo sul trono di Pietro, Mediolan 2010, s. 289.
↑ Pope Pius XII (1939-58) (ang.). GlobalSerucity.org. [dostęp 2013-10-12].
↑ Duncan Simpson: The Catholic Church and the Portuguese dictatorial regime (ang.). Universidade Catolica Portuguesa. [dostęp 2013-10-12].
↑ Jozo Tomasevich: War and Revolution in Yugoslavia 1941–1945. Stanford: Stanford University Press, 2001, s. 238. ISBN 0-8047-3615-4.
↑ Viktor Novak: Magnum Crimen. Nova Knjiga: 1986, s. 894.
↑ ab The Vatican and the Holocaust: A Preliminary Report (ang.). Jewish Virtual Library. [dostęp 2013-10-12].
↑ Sven F. Kellerhoff. Hitler wollte den Papst verschleppen. „Die Welt”, 2005-01-18 (niem.). [dostęp 2012-04-25].
↑ Karl Wolff, 84. „Der Spiegel”, 1984-07-23 (niem.). [dostęp 2012-04-25].
↑ Wartime Pope Pius XII 'more concerned about Communism than Holocaust' (ang.). The Daily Telegraph. [dostęp 2013-10-12].
↑ Pius XII, ukochany papież Żydów (pol.). Rzeczpospolita. [dostęp 2010-03-29].
↑ Eugenio Zolli: Przed Świtem. Naczelny rabin Rzymu: dlaczego zostałem katolikiem?. Warszawa: 1999.
↑ The Pope most quoted by Vatican Council II (ang.). 30Days. [dostęp 2013-10-12].
↑ Nie będzie beatyfikacji Piusa XII? (pol.). kościół.wiara.pl. [dostęp 2013-10-12].
↑ abc Franciszek zamierza kanonizować także Piusa XII? (pol.). Katolicka Agencja Informacyjna. [dostęp 2013-10-12].
↑ Mystici Corporis Christi (pol.). opoka.org.pl. [dostęp 2013-10-12].
↑ Papież zgadzał się na Holocaust? Beatyfikacja wstrzymana (pol.). Pardon. [dostęp 2013-10-12].
↑ Pius XII – Wikicytaty, pl.wikiquote.org [dostęp 2015-12-16] .
↑ Dlaczego Pius XII milczał podczas wojny? (pol.). Wirtualna Polska. [dostęp 2013-10-12].
↑ Ustasze, bałkańscy krzyżowcy Piusa XII (pol.). Interia.pl. [dostęp 2013-10-12].
↑ M. Phayer: The Catholic Church and the Holocaust 1930–1965. Indianapolis: Indiana University Press, 2000, s. 39. ISBN 0-253-33725-9.
Linki zewnętrzne |
Papież opluty, – artykuł Andrzeja Grajewskiego- watykańska strona Piusa XII, zawierająca biogram i teksty encyklik w kilku językach
- Critical Online Edition of the Nuncial Reports of Eugenio Pacelli (1917–1929)
- Wybrane dokumenty papieża Piusa XII
David G. Dalin, Pius XII i Żydzi,
|
|
|
|
Kontrola autorytatywna (osoba):
ISNI: 0000 0000 8337 4067, 0000 0001 2096 2694
VIAF: 121006521, 63987052
ULAN: 500356468
LCCN: n79046189, n79046190
GND: 118594753
NDL: 00542984
SELIBR: 275430
BnF: 11887285s
SUDOC: 026668041
SBN: ITICCUCFIV56918
NLA: 35424824, 35783995
NKC: jn19981001988
BNE: XX1165378
NTA: 069150893
BIBSYS: 15006158
Open Library: OL129088A
NLP: A11825224
- WorldCat