Rzeczpospolita Polska
Rzeczpospolita Polska (RP) – oficjalna nazwa państwa polskiego od drugiej połowy XVII wieku do 1795 (jedno z wielu stosowanych wówczas)[1] oraz w latach 1918–1952 i od 1989.
Słowo rzeczpospolita oznacza to samo co słowo republika, jednak współcześnie jest stosowane wyłącznie w odniesieniu do Polski, Republiki Rzymskiej, Republiki Weneckiej lub Republiki Nowogrodzkiej. Historyczne połączenie Polski i Litwy nazwano Rzecząpospolitą Obojga Narodów ze względu na status republikański państwa, a nie dlatego, że to było połączenie Polski z innym krajem. Do czasów II wojny światowej w nomenklaturze polityczno-prasowej słowem rzeczpospolita określano również inne państwa o ustroju republikańskim np. Rzeczpospolita Francuska.
Wzorem Francji w historiografii i publicystyce polskiej stosuje się numerację RP[2], przy czym inaczej niż we Francji zmiany kolejnego numeru Rzeczypospolitej nie następowały po każdej zmianie ustrojowej (np. po wprowadzeniu Konstytucji kwietniowej w 1935 roku), ale po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 i 1989 roku. W historii Polski wyróżnia się trzy Rzeczypospolite (nie licząc okresu 1944–1952 i PRL).
Spis treści
1 I Rzeczpospolita
2 II Rzeczpospolita
3 Polska Ludowa
3.1 Rzeczpospolita Polska
3.2 Polska Rzeczpospolita Ludowa
4 III Rzeczpospolita
5 Przypisy
6 Linki zewnętrzne
I Rzeczpospolita |
Rzeczpospolita Obojga Narodów
I Rzeczpospolita zwana jest również Rzecząpospolitą szlachecką lub Rzecząpospolitą Obojga Narodów. Nazwa Rzeczpospolita Polska była używana jako oficjalna nazwa państwa polsko-litewskiego od drugiej połowy XVII wieku[3]. Forma ustroju I Rzeczypospolitej jest określana jako demokracja szlachecka[potrzebny przypis]. Prawa polityczne przysługiwały około 10% mieszkańców, co w ówczesnej Europie stanowiło ją jednym z nielicznych przykładów państwa, w którym znacząca liczba obywateli miała wpływ na politykę władzy. Trudno wyznaczyć początek I Rzeczypospolitej. Za symboliczne daty jej powstania uważa się rok 1454 (wydanie przywilejów cerekwicko-nieszawskich), 1505 (konstytucja Nihil novi) lub 1569 (zawarcie unii lubelskiej i powstanie Rzeczypospolitej Obojga Narodów). Końcem zaś I Rzeczypospolitej jest jej III rozbiór w 1795 r.
II Rzeczpospolita |
II RP na mapie Europy w czasie dwudziestolecia międzywojennego
II Rzeczpospolita istniała od odzyskania niepodległości przez Polskę i przekazania przez Radę Regencyjną pełni władzy cywilnej i wojskowej w Królestwie Polskim Józefowi Piłsudskiemu 14 listopada 1918 r.[4] Za jej koniec prawnomiędzynarodowy uznaje się 5 lipca 1945, gdy w konsekwencji ustaleń konferencji jałtańskiej Rząd RP na uchodźstwie utracił uznanie Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych, a w konsekwencji pozostałych państw tworzonej wówczas Organizacji Narodów Zjednoczonych. Oznaczało to przejęcie majątku i reprezentacji Polski przez Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej w Warszawie. Prezydent RP i Rząd RP na uchodźstwie utracił w konsekwencji status podmiotu prawa międzynarodowego, choć kontynuował swą działalność do pierwszych wolnych wyborów w Polsce. Ryszard Kaczorowski, ostatni prezydent desygnowany w trybie konstytucji kwietniowej przekazał insygnia suwerenności Rzeczypospolitej pierwszemu wybranemu demokratycznie Prezydentowi Rzeczypospolitej – Lechowi Wałęsie.
Polska Ludowa |
Rzeczpospolita Polska |
22 lipca 1944 roku Józef Stalin, powołując Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, rozpoczął tworzenie administracji państwowej w Polsce na terenach zajętych przez Armię Czerwoną. Administracja ta zastąpiła siłą (przy użyciu aparatu represji NKWD) struktury Polskiego Państwa Podziemnego będące kontynuacją II Rzeczypospolitej w kraju i podporządkowane rządowi RP na uchodźstwie. W konsekwencji decyzji konferencji jałtańskiej, w lutym 1945 roku Wielka Brytania i USA[5] w porozumieniu z ZSRR uznały Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej (w który 31 grudnia 1944 roku został przemianowany PKWN) za podstawę do utworzenia w trybie konsultacji trzech mocarstw Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Po konferencji moskiewskiej, która odbywała się w czerwcu 1945 roku, równolegle do pokazowego procesu szesnastu przywódców Polskiego Państwa Podziemnego (aresztowanych w prowokacji NKWD 19 marca 1945 roku), rządy Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych wycofały 5 lipca 1945 roku uznanie dla rządu RP na uchodźstwie i uznały Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej w Warszawie za prawnego reprezentanta państwa polskiego – Rzeczypospolitej Polskiej.
Polska Rzeczpospolita Ludowa |
PRL w Europie w czasach zimnej wojny
Po pełnym przejęciu władzy w Polsce przez PPR i następnie stalinizacji życia publicznego (rezygnacji z fasady rządów wielopartyjnych na rzecz tzw. kierowniczej roli partii komunistycznej (PZPR) - dyktatura monopartyjna), w 1952 r. nazwę państwa (równolegle do zmian nazw podporządkowanych ZSRR: Węgier (Węgierska Republika Ludowa), Rumunii (Rumuńska Republika Ludowa) i Bułgarii (Ludowa Republika Bułgarii)) zmieniono w nowej, współredagowanej[6] przez Stalina konstytucji[7] na Polska Rzeczpospolita Ludowa. Ostateczną wersję polskojęzyczną Konstytucji PRL opracował Bolesław Bierut[8]. Po przemianach demokratycznych roku 1989 ustawą Sejmu PRL przywrócono z dniem 31 grudnia 1989 historyczną nazwę państwa polskiego – Rzeczpospolita Polska. Okres od upadku PRL, zapoczątkowanego umową Okrągłego Stołu i wyborami 4 czerwca 1989 należy już do historii III Rzeczypospolitej.
III Rzeczpospolita |
III Rzeczpospolita na mapie Europy
III Rzeczpospolita, demokratyczna i suwerenna republika parlamentarna. Za jej początek uważa się: 4 czerwca 1989 (zwycięstwo „Solidarności” w wyborach kontraktowych), 24 sierpnia 1989 (powołanie przez Sejm Tadeusza Mazowieckiego na stanowisko premiera), 29 grudnia 1989 (nowelizacja konstytucji m.in. zmieniająca oficjalną nazwę kraju na Rzeczpospolita Polska z dniem 31 grudnia 1989[9]) lub też 22 grudnia 1990 r. (przekazanie insygniów władzy przez prezydenta Ryszarda Kaczorowskiego podczas zaprzysiężenia prezydenta Lecha Wałęsy). Podczas tego ostatniego wydarzenia Wałęsa powiedział, że „z tą chwilą zaczyna się uroczyście III Rzeczpospolita Polska”[10].
Czasami wymieniane są też późniejsze daty, na przykład pierwsze w pełni wolne wybory parlamentarne 27 października 1991 r.
Przypisy |
↑ Pacta conventa zawierały różne warianty. Np. Michała Korybuta z 1669 (Volumina Legum t. 5 s.13 punkt 61) „Rzeplitej oboyga narodow Polskiego y Litewskiego”, Augusta II z 1697 (t.6 s.11) „Rzeczypospolitey Korony Polskiej y W. X. Lit.”, Stanisława Augusta z 1764 „Rzeczypospolitey oboyga narodow Polskiego y Litewskiego” (Articuli pactorum Conventorum). Przy ratyfikacji traktatu Grzymułtowskiego w 1710 nazwę państwa określono jako „cała Rzeplita obojga narodów Korony Polskiej i WXL” (VL, t. 6, s.76).
↑ Numerację RP zastosowano również w preambule Konstytucji RP z 1997 roku (Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483), powołując się na tradycje I i II Rzeczypospolitej wzywa się, aby w III opierano się na poszanowaniu zasad w niej zapisanych.
↑ Przykłady użycia nazwy Rzeczpospolita Polska w dokumentach państwowych: [1].
↑ 11 listopada Rada Regencyjna przekazała Piłsudskiemu władzę wojskową, 12 listopada upoważniła go do tworzenia rządu, 14 listopada rozwiązała się przenosząc pełnię władzy regenta na Józefa Piłsudskiego.
↑ Uznające Rząd RP na uchodźstwie.
↑ Poprawki J. Stalina na projekcie Konstytucji, dostępne w internecie, dostęp 2007-03-10, 18.20.
↑ Która zastąpiła obowiązującą formalnie w latach 1944–1952 konstytucję marcową (z poprawkami z 1947 r.).
↑ Konstytucja ludu pracującego miast i wsi – propagandowe wykorzystanie Konstytucji PRL.
↑ Dz.U. z 1989 r. Nr 75, poz. 444.
↑ encyklopedia.pwn.pl.
Linki zewnętrzne |
- Rzeczpospolita – dzieło niezwykłe. Autor: Karol Mazur, rp.pl (strona archiwalna)
| ||||||||||||||||||||
