Neapol
| |||||
Zatoka Neapolitańska | |||||
| |||||
Państwo | Włochy | ||||
Region | Kampania | ||||
Zarządzający | Luigi de Magistris | ||||
Powierzchnia | 117 (1300 metro area) km² | ||||
Wysokość | 17 m n.p.m. | ||||
Populacja (2009) • liczba ludności • gęstość | 963 661 (>6 / 8 million metro area extimated) [1] 8236 os./km² | ||||
Nr kierunkowy | 081 | ||||
Kod pocztowy | 80100 | ||||
Tablice rejestracyjne | NA | ||||
Położenie na mapie Włoch Neapol | |||||
40°50′N 14°15′E/40,833333 14,250000 | |||||
Strona internetowa |
| ||
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | ||
Pałac Królewski – widok z Placu Plebiscytowego | ||
Państwo | Włochy | |
Typ | kulturowy | |
Spełniane kryterium | II, IV | |
Numer ref. | 726 | |
Region[b] | Europa i Ameryka Północna | |
Historia wpisania na listę | ||
Wpisanie na listę | 1995 na 19. sesji | |
Dokonane zmiany | 2011 | |
|
Neapol (wł. Napoli (['naːpoli] ,Wymowa ), j. neapolitański Nàpule, łac. Neapolis z gr.he nea polis (wymowa ['naːpələ] lub ['naːpulə]), dosł. nowe miasto) – miasto położone w południowych Włoszech, w centrum Zatoki Neapolitańskiej. Stolica regionu Kampania oraz Prowincji Neapol. Miasto położone jest u podnóża Wezuwiusza. Neapol jest trzecim pod względem populacji miastem Włoch, ustępując pod tym względem Rzymowi oraz Mediolanowi. Neapol wraz z okolicznymi miastami i okolicami tworzy aglomerację liczącą według różnych źródeł od 5 do 8 mln mieszkańców[2].
Neapol założony przez Greków jako Partenope w VIII wieku p.n.e. był uznawany jako jedno z najważniejszych miast Wielkiej Grecji, głównie z racji uprzywilejowanych stosunków z Atenami. Neapol wywierał w tym okresie wielki wpływ kulturowy oraz religijny na zamieszkiwane przez ludy italskie tereny. Dzięki temu miasto stało się prawdziwym centrum filozofii epikurejskiej. Po upadku Cesarstwa Rzymskiego miasto przekształcone zostało w VIII wieku w niezależne od Bizancjum księstwo. Następnie od XIII wieku przez blisko 600 lat miasto było stolicą Królestwo Neapolu. Pod władzą Burbonów miasto było stolicą Królestw Obojga Sycylii. Okres ten przyczynił się do długotrwałego rozwoju ekonomicznego oraz społecznego miasta. Dzięki rozwojowi Neapol stał się prężnie rozwiniętym cywilizacyjnie miastem. Niewątpliwym osiągnięciem z tamtego okresu jest budowa pierwszej linii kolejowej we Włoszech. Po przyłączeniu do Zjednoczonego Królestwa Włoch Neapol spowolnił swój rozwój, wspólnie zresztą z całą częścią południową Półwyspu Apenińskiego[3].
Z powodów historycznych, artystycznych i politycznych od czasów średniowiecza miasto uznawane jest za jeden z najważniejszych ośrodków kulturalnych Europy. W Neapolu mieści się siedziba Uniwersytetu Fryderyka II, najstarszej uczelni publicznej w Europie[4], a także Uniwersytetu L’Orientale, najstarszej uczelni studiów sinologicznych i orientalnych w Europie[5] oraz Nunziatelli, jednej z najstarszych na świecie akademii wojskowych na świecie, znajdująca się na liście dziedzictwa kulturalnego i historycznego krajów śródziemnomorskich[6]. Miejsce wykształcenia się języka neapolitańskiego, przez wieki wywierało i wywiera nadal wielki wpływ na wszelkie dziedziny wiedzy oraz kultury na poziomie światowym. Także tutaj znajduje się jedno z najważniejszych centrów prądu filozoficznego humanizmu – a mianowicie Accademia Pontaniana, centrum filozofii naturalizmu, a także włoskiego iluminizm. Neapol wywarł również bardzo ważną rolę przy rozwoju muzyki klasycznej oraz opery – a to za sprawą neapolitańskiej szkoły operowej, wśród osiągnięć której najważniejsza pozycją jest chyba opera buffa. Miasto to posiada również imponującą tradycję, jeśli chodzi o rozwój figuratywizmu, którego korzenie sięgają na tym terenie już malarstwa pompejańskiego. Neapol jest również miejscem powstania wielkich prądów architektonicznych oraz malarskich. Eksperci nazywają nawet miejscową odmianę sztuki odrodzenia oraz baroku przymiotnikiem neapolitański – z uwagi na wiele interesujących i unikatowych rozwiązań artystycznych[7]. Wśród powstałych w mieście tym prądów można wymienić również kilka pomniejszych – takich jak na przykład caravaggionizm[8], szkoła Posillipo czy Liberty napoletano, oraz wytworom sztuki o mniejszym zasięgu, jednak o sławie międzynarodowej, jak na przykład porcelana Capodimonte czy neapolitańska szopka. To również dzięki temu miastu świat poznał m.in. neapolitańską odmianę teatru, neapolitańską pieśń oraz kuchnię – wraz ze swoim symbolem – znaną na całym świecie pizzą neapolitańską[9].
Spis treści
1 Geografia
2 Historia
2.1 Etymologia nazwy
2.2 Ważniejsze daty historyczne
3 Społeczeństwo
3.1 Rozwój demograficzny miasta
3.2 Grupy etniczne
3.3 Języki oraz dialekty
4 Zabytki
5 Polonica
6 Kolej
7 Miasta partnerskie
8 Zobacz też
9 Przypisy
10 Linki zewnętrzne
Geografia |
Miasto położone jest na północnym brzegu Zatoki Neapolitańskiej, pomiędzy masywem Wezuwiusza na wschodzie a Polami Flegrejskimi na zachodzie.
W pobliżu Neapolu znajdują się:
- wyspy Ischia i Capri leżące u wejścia do Zatoki Neapolitańskiej
- Penisola Sorrentina
Liczba mieszkańców: 993 386 (2004), a zespół miejski ponad 3 mln. Jest to trzecie pod względem zaludnienia miasto we Włoszech. Jest to też jedno z trzech miast włoskich posiadających metro, tzw. Metropolitana di Napoli (obecnie posiada 6 linii, ale w planach jest zwiększenie ich liczby do 10).
Neapol jest czwartym co do wielkości gospodarki miastem we Włoszech, za Mediolanem, Rzymem i Turynem. Jest 91 najbogatszym miastem na świecie z PKB 43 mln, wyprzedzając gospodarki Budapesztu i Zurichu. Jest jednym z największych ośrodków przemysłowych kraju. Neapol jest członkiem Eurocities. Miasto zostało wybrane na europejską siedzibę organizacji AKP oraz na Miasto Literatury przez UNESCO. W dzielnicy Posillipo znajduje się Villa Rosebery, jedna z oficjalnych rezydencji Prezydenta Włoch.
W Neapolu i okolicach mieszkańcy posługują się specyficznym dialektem neapolitańskim. Neapol stanowi główny ośrodek gospodarczy, kulturalny i naukowy południowych Włoch. Jest to drugi co do wielkości przeładunków port we Włoszech. W Neapolu znajduje się uniwersytet założony w roku 1224 oraz liczne szkoły wyższe i placówki naukowo-badawcze. Mieści się tam ważny węzeł komunikacyjny, a także międzynarodowy port lotniczy Capodichino. Neapol jest licznie odwiedzany przez turystów z całego świata. Jest to miasto bardzo atrakcyjne pod względem turystycznym. We wrześniu i w grudniu rzesze turystów przyciąga Cud Świętego Januarego (patrona miasta).
Historyczne centrum Neapolu jest największe w Europie (1700 hektarów) i jest wymienione przez UNESCO na Liście Światowego Dziedzictwa. W swojej historii Neapol był stolicą księstw, królestw i jednego imperium. Był też jednym z głównych ośrodków kultury. W bezpośrednim sąsiedztwie Neapolu znajduje się wiele miejsc, które są silnie związane z Neapolem z przyczyn historycznych, artystycznych i architektonicznych.
Historia |
Etymologia nazwy |
Pochodzenie etymologiczne nazwy miasta Neapol, w odróżnieniu od nazw wielu innych włoskich miast, jest bardzo proste. Włoska nazwa «Napoli», pochodząca od pierwotnej wersji „Neopoliton”, która to z kolei pochodzi od greckiego Neapolis (Νεάπολη) co oznacza «nowe miasto». Mniej jasne jest, skąd wzięło się słowo greckie. Uznaje się, że słowo „Neapolis” powstało przez przeciwstawienie go nazwie miasta Palepolis («stare miasto»)[11], które obejmowało tereny jednej z dzisiejszych dzielnic Neapolu – Pizzofalcone.
Ważniejsze daty historyczne |
- założony w IX wieku p.n.e. na wyspie jako Parthenope
- w 750 p.n.e. powstała kolonia grecka Neapolis, założona przez osadników z Cumae
- w roku 327 p.n.e. zdobyty przez Samnitów, a w roku 290 p.n.e. przez Rzymian – Neapolis
- Neapol stał się jednym z głównych ośrodków antycznego Rzymu
- od VI wieku formalnie we władzy Bizancjum, faktycznie niezależne miasto
- w roku 763 Neapol ogłosił się wolnym miastem
- w roku 1139 podbity przez Normanów z Sycylii i przyłączony przez Rogera II do Królestwa Sycylii
- od roku 1226 Neapol stolicą Królestwa Sycylii – panowanie Andegawenów
- w XIV-XV wieku jeden z głównych ośrodków włoskiego renesansu, wywierający także wpływ na Hiszpanię
- w roku 1442 Neapol zdobył król Aragonii Alfons V – panowanie Aragonii
- w roku 1504 Neapol, Sycylia i Sardynia zostały pochłonięte przez Hiszpanię
- w latach 1714-1735 Neapol z Sardynią dostały się pod panowanie Austrii
- w 1720 roku nastąpiła zamiana Sardynii na Sycylię z Sabaudią
- od roku 1735 Neapol znajdował się pod panowaniem hiszpańskich Burbonów
- w roku 1799 Napoleon I zdobył Neapol i utworzył Republikę Partenopejską, która upadła w lipcu tego samego roku
- w roku 1806 powstało zależne od Francji Królestwo Neapolu pod rządami Bonapartych
1815 – Powstanie Królestwa Obojga Sycylii pod rządami Burbonów hiszpańskich- w XIX wieku ośrodek ruchów rewolucyjnych – powstania w latach 1820-21, 1848-49
- w roku 1860 Neapol w efekcie wyprawy tysiąca poddał się Giuseppe Garibaldiemu i wszedł w skład zjednoczonych Włoch
- Neapol doznał poważnych zniszczeń w czasie II wojny światowej
- okupowany przez wojska niemieckie, które zostały wyparte w wyniku powstania antyfaszystowskiego nazywanego „Cztery dni Neapolu” (wrzesień 1943).
Społeczeństwo |
Rozwój demograficzny miasta |
Podczas pierwszego spisu ludności po zjednoczeniu Włoch w roku (1861) Neapol był największym pod względem liczby mieszkańców miastem w kraju. Podczas rządów faszystowskich Neapol stracił tę pozycję na rzecz Mediolanu. W latach 70. XX wieku miasto zostało wyprzedzone także przez Rzym oraz Turyn. Spowodowane to zostało wysokimi kosztami utrzymania oraz brakiem miejsc pod zabudowę w mieście[12].
Grupy etniczne |
Według badania przeprowadzone 1 stycznia 2011 w Neapolu zamieszkuje na stałe 29 428 imigrantów. Stanowi to 3,08% całkowitej populacji miasta – co stanowi najniższy odsetek wśród największych miast włoskich. Spowodowane jest to zdecydowanie lepiej rozwiniętym rynkiem pracy w północnych Włoszech. Liczba imigrantów stale rośnie. Znaczną część z nich stanowią przybysze z Europy Wschodniej oraz Azji.[1]
Ukraina: 6.502
Sri Lanka: 5.367
Chiny: 2.456
Rumunia: 1.816
Polska: 1.542
Języki oraz dialekty |
Język neapolitański (napulitano) należy do grupy języków romańskich. Stanowi on według UNESCO osobny język.
Język neapolitański został uformowany w wyniku wpływu na niego wielu grup etnicznych i językowych zamieszkujących na przestrzeni wieków Kampanię oraz środkową część Włoch. Największy wpływ na obecny kształt języka neapolitańskiego mieli Grecy oraz handlarze bizantyjscy, a także Arabowie, Francuzi oraz Hiszpanie.
Pierwsze spisane świadectwa istnienia języka pochodzą z 960 roku. Za pierwszy utwór literacki uważa się z kolei teksty Matteo Spinelli który w swoich kronikach spisał najważniejsze dzieje królów Sycylii z XI wieku.
Język neapolitański zastąpił łacinę w dokumentach oficjalnych od czasu zjednoczenia dwóch Sycylii, za sprawa dekretu Alfonso I w roku 1442. Od tego roku stanowił również oficjalny język Królestwa Neapolu. Następnie w XVI wieku król Ferdynand ogłosił język kastylijski jako oficjalny.
Zabytki |
Neapol bogaty jest w liczne atrakcje turystyczne, które przyciągają do miasta rzesze turystów. Można tam zobaczyć między innymi:
- liczne muzea:
Museo Archeologico Nazionale, w którym znajdują się najcenniejsze znaleziska z Pompejów i Herkulanum- Museo di Capodimonte
- Galleria Nazionale
- zamki średniowieczne:
Castel dell’Ovo – Zamek Jajeczny (XII i XVI wiek)
Castel Nuovo – Nowy Zamek, rozbudowany przez aragońskich władców Neapolu (XIII, XV, XVII wiek) z renesansowym bogato rzeźbionym łukiem triumfalnym Alfonsa V Aragońskiego oraz Kaplicą Palatyńską (Cappella Palatina)
- liczne zabytkowe kościoły ciekawe architektonicznie:
S. Maria del Carmine (XIII, XVIII wiek)
S. Domenico Maggiore (XIII, XVII wiek)
S. Maria la Nova (XIII-XVI wiek)
S. Giovanni a Carbonara (XIII-XVI wiek)- S. Lorenzo (XIII, XVIII wiek)
- S. Agostino alla Zecca (XIV, XVII, XVIII wiek)
- S. Chiara (XIV i XVIII wiek, po wojnie odbudowany)
- S. Anna dei Lombardi zwany Monteoliveto (XV, XVI wiek)
- S.S. Severino e Sossio (XV, XVI wiek)
- S. Maria Donnaregina (Kościół barokowy – XVII wiek)
- Gerolomini (Kościół barokowy – XVI, XVII wiek)
- S. Filippo Neri (XVI-XVIII wiek)
- S. Annunziata (XVIII wiek)
- S. Francesco di Paolo (1817-46)
- S. Giacomo degli Spanoli (Kościół renesansowy – XVI wiek)
- Gesù Nuovo (Kościół renesansowy – XVI, XVII wiek)
- gotycka katedra (XIII-XV wiek) z kaplicą św. Januarego
- pałace:
- Palazzo di Capodimonte (pałac barokowy – XVIII wiek) z Nazionale Galleria di Capodimonte kolekcje malarstwa malarstwa (Mantegna, Tycjan i inni)
Palazzo Como (pałac renesansowy – XV wiek)- Palazzo Gravina (pałac renesansowy – XV wiek)
- Palazzo Salerno (pałac barokowy – XVIII wiek)
Palazzo Reale (królewski pałac barokowy – XVII-XIX wiek)
Certosa di San Martino (klasztor zakonu kartuzów – XIV wiek)
katakumby (Catacombe di San Gennaro, Catacombe di San Gaudioso)
Pompeje – odkrycia archeologiczne- Campi Flegrei, Solfatara
UNESCO wpisało zabytkową część Neapolu na listę światowego dziedzictwa kulturalnego i przyrodniczego.
Polonica |
- Pierwszym znanym Polakiem, który odwiedził Neapol był Jan Lasocki, który udał się do tego miasta w 1448 roku po uzyskaniu doktoratu z prawa kanonicznego w Padwie.
- W 1790 roku Neapol odwiedził Stanisław Staszic.
- W 1836 roku miasto odwiedził Juliusz Słowacki, który zamieszkał w domu przy Via Santa Lucia 116.
- W 1886 roku w mieście przebywał Henryk Sienkiewicz, który zamieszkał przy Via Partenope w Hotelu Hasslera.
- W latach 1955-2000 w Neapolu przy via Francesco Crispi 69 mieszkał pisarz Gustaw Herling-Grudziński, który został pochowany na cmentarzu Poggioreale. Na Villa Ruffo, w której mieszkał (obecnie konsulat RFN), umieszczono tablicę pamiątkową odsłoniętą uroczyście przez prezydentów Włoch, Polski i Niemiec.
- Od 2016 piłkarze polscy Arkadiusz Milik i Piotr Zieliński są zawodnikami klubu SSC Napoli.
Kolej |
W mieście znajdują się stacje kolejowe Napoli Bagnoli-Agnano Terme, Napoli Campi Flegrei, Napoli Cavalleggeri d’Aosta, Napoli Gianturco, Napoli Mergellina, Napoli Montesanto, Napoli Piazza Amadeo, Napoli Piazza Cavour, Napoli Piazza Garibaldi, Napoli Piazza Leopardi, Napoli San Giovanni-Barra
Miasta partnerskie |
Miasta partnerskie Neapolu[13]:
|
|
|
Zobacz też |
- tramwaje w Neapolu
- metro w Neapolu
Przypisy |
↑ Resident population by age, sex and marital status on 1st January 2009 Municipality: Napoli.
↑ W zależności od instytutów publikujących dane.
↑ http://www.deiricchi.it/index.php?docnum=144.
↑ Federico Ii Di Svevia, Imperatore, Re Di Sicilia E Di Gerusalemme, Re Dei Romani In "Federiciana"
↑ L’Orientale
↑ http://www.difesa.it/Primo_Piano/Pagine/ScuolaMilitareNunziatellapatrimonio_Med.aspx.
↑ http://www.baroque.it/luoghi-del-barocco/il-barocco-nelle-principali-citta-italiane/napoli-barocca.html.
↑ Catalogo della mostra Caravaggio e caravaggeschi, tenutasi al Palazzo Reale dal 10 febbraio al 20 marzo 1963.
↑ http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2010:034:0007:01:IT:HTML.
↑ Opis ten opublikował on w swoim dzienniku z podróży – Podróż włoska.
↑ Comune di Napoli (NA) - Italia: Informazioni, www.comuni-italiani.it [dostęp 2017-11-25] .
↑ Napolionline.org.
↑ Gemellaggi. Comune di Napoli. [dostęp 2008-12-22].
↑ Sister City – Budapest. Official website of New York City. [dostęp 2008-12-22].
↑ Miasta partnerskie: Budapeszt (węg.). Official Website of Budapest. [dostęp 2008-12-22].
Linki zewnętrzne |
Strona internetowa samorządu lokalnego w Neapolu (wł.)
- Wirtualne panoramy Neapolu
Szlaki turystyczne w Neapolu (pol.)
Historia Neapolu (wł.)
|
Kontrola autorytatywna (miasto):
ISNI: 0000 0001 2152 7379
VIAF: 137842517
LCCN: n79015689
GND: 4041476-0
NDL: 00628848
BnF: 11865052c
SUDOC: 026395088
NKC: ge128524
BNE: XX1045500
- WorldCat