Wołowate
| ||
| Bovidae | ||
Gray, 1821 | ||
 Żubr | ||
Systematyka | ||
Domena | eukarionty | |
Królestwo | zwierzęta | |
Gromada | ssaki | |
| Podgromada | żyworodne | |
| Infragromada | łożyskowce | |
Rząd | parzystokopytne | |
Rodzina | wołowate | |
Rogi pustorożców
Wołowate[1], dawniej: krętorogie, pustorogie, pustorożce (Bovidae) – rodzina ssaków parzystokopytnych z podrzędu przeżuwaczy.
Spis treści
1 Występowanie
2 Cechy charakterystyczne
3 Znaczenie gospodarcze
4 Systematyka
5 Zobacz też
6 Bibliografia
7 Przypisy
Występowanie |
Zamieszkują wszystkie kontynenty poza Antarktydą i Australią. Największą grupę stanowią gatunki afrykańskie, a następnie azjatyckie. W Polsce żyje żubr i kozica tatrzańska (kozica północna) (w naturalnym zasięgu występowania) oraz muflon (introdukowany). Wołowate preferują otwarte tereny trawiaste (stepy, tundry, sawanny) i pustynie. Żywią się pokarmem roślinnym. Tylko nieliczne uzupełniają dietę pokarmem zwierzęcym.
Najstarsze ślady kopalne pochodzą z dolnego miocenu.
Znaczącą grupę zwierząt wołowatych stanowią antylopy, do których zalicza się 2/3 gatunków w rodzinie. Do największych pustorożców zaliczane są gatunki z podrodziny Bovinae.
Cechy charakterystyczne |
Wyróżniają się następującymi cechami:
- wszystkie gatunki mają rogi zbudowane z keratyny. Nigdy nie są one rozgałęzione (porównaj: poroże jeleniowatych), ani zrzucane, mogą jednak przybierać różnorodne kształty: proste, stożkowate, lirowate, skręcone śrubowato albo ślimakowato. Mają powierzchnię gładką lub ze zgrubieniami w kształcie pierścieni
wysokość dorosłego osobnika: od 25 cm (antylopa karłowata) do 250 cm (żubr)- palce środkowe zakończone racicami
- zęby policzkowe o wysokiej koronie z półksiężycowymi listewkami na powierzchni miażdżącej, brak siekaczy i kłów
- żołądek, jak u wszystkich przeżuwaczy, czterokomorowy;
- większość gatunków żyje w stadach, tylko nieliczne (dujkery, dikdiki, anoa) spotykane są samotnie, parami lub w małych – zwykle rodzinnych – grupach
- wszystkie potrafią pływać
Znaczenie gospodarcze |
Do wołowatych należą udomowione gatunki bydła oraz kozy i owce. Dzikie gatunki są traktowane przez człowieka jako zwierzyna.
Systematyka |
Klasyfikacja biologiczna wołowatych ulegała znacznym zmianom na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci, głównie ze względu na wyniki prowadzonych badań genetycznych. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” zaproponowano następujący podział systematyczny i polskie nazwy zwyczajowe[1]:
Systematyka rodziny | ||
|---|---|---|
| Podrodzina | Rodzaj | Gatunki |
impale (Aepycerotinae) | impala (Aepyceros) | impala zwyczajna (Aepyceros melampus) |
bawolce (Alcelaphinae) | bawolec (Alcelaphus) | bawolec krowi (Alcelaphus buselaphus) • bawolec rudy (Alcelaphus caama) • bawolec masajski (Alcelaphus cokii) • bawolec sawannowy (Alcelaphus lelwel) • bawolec esowatorogi (Alcelaphus lichtensteinii) • bawolec erytrejski (Alcelaphus tora) |
hirola (Beatragus) | hirola okularowa (Beatragus hunteri) | |
| gnu (Connochaetes) | gnu brunatne (Connochaetes gnou) • gnu pręgowane (Connochaetes taurinus) | |
sasebi (Damaliscus) | sasebi sawannowy (Damaliscus korrigum) • sasebi właściwy (Damaliscus lunatus) • sasebi przylądkowy (Damaliscus pygargus) • sasebi zambijski (Damaliscus superstes) | |
antylopy (Antilopinae) | antylopik (Ammodorcas) | antylopik ogadeński (Ammodorcas clarkei) |
skocznik (Antidorcas) | skocznik antylopi (Antidorcas marsupialis) | |
antylopa (Antilope) | antylopa indyjska (Antilope cervicapra) | |
bejra (Dorcatragus) | bejra (Dorcatragus megalotis) | |
gazelopka (Eudorcas) | gazelopka rudoczelna (Eudorcas rufifrons) • gazelopka rdzawa (Eudorcas rufina) • gazelopka sawannowa (Eudorcas thomsonii) | |
gazela (Gazella) | †gazela arabska (Gazella arabica) • gazela indyjska (Gazella bennettii) • gazela berberyjska (Gazella cuvieri) • gazela pustynna (Gazella dorcas) • gazela adeńska (Gazella erlangeri) • gazela górska (Gazella gazella) • gazela piaskowa (Gazella leptoceros) • gazela saudyjska (Gazella saudiya) • gazela mała (Gazella spekei) • gazela czarnoogonowa (Gazella subgutturosa) | |
gerenuk (Litocranius) | gerenuk długoszyi (Litocranius walleri) | |
dikdik (Madoqua) | dikdik drobny (Madoqua guentheri) • dikdik sawannowy (Madoqua kirkii) • dikdik srebrzysty (Madoqua piacentinii) • dikdik żwawy (Madoqua saltiana) | |
gazelka (Nanger) | gazelka płocha (Nanger dama) • gazelka masajska (Nanger granti) • gazelka pręgogłowa (Nanger soemmerringii) | |
antylopka (Neotragus) | antylopka lilipucia (Neotragus batesi) • antylopka piżmowa (Neotragus moschatus) • antylopka karłowata (Neotragus pygmaeus) | |
koziołek (Oreotragus) | koziołek skalny (Oreotragus oreotragus) | |
oribi (Ourebia) | oribi smukłonogi (Ourebia ourebi) | |
cziru (Pantholops) | cziru tybetańskie (Pantholops hodgsonii) | |
dżereń (Procapra) | dżereń mongolski (Procapra gutturosa) • dżereń tybetański (Procapra picticaudata) • dżereń Przewalskiego (Procapra przewalskii) | |
| Raphicerus | antylopik zwyczajny (Raphicerus campestris) • antylopik przylądkowy (Raphicerus melanotis) • antylopik północny (Raphicerus sharpei) | |
suhak (Saiga) | suhak stepowy (Saiga tatarica) | |
bawoły (Bovinae) | bizon (Bison) | bizon amerykański (Bison bison) • żubr europejski (Bison bonasus) |
bydło (Bos) | Bos gaurus (gaur) • banteng azjatycki (Bos javanicus) • jak zwyczajny (Bos grunniens) • kuprej azjatycki (Bos sauveli) • Bos taurus (bydło domowe) • gajal udomowiony (Bos frontalis) | |
nilgau (Boselaphus) | nilgau indyjski (Boselaphus tragocamelus) | |
| Bubalus | Bubalus arnee (bawół indyjski) • Bubalus depressicornis (anoa nizinny) • Bubalus mindorensis (bawół mindorski) • Bubalus quarlesi (anoa górski) • Bubalus bubalis – (bawół domowy) | |
| Pseudoryx | Pseudoryx nghetinhensis – (saola) | |
bawół (Syncerus) | bawół afrykański – (Syncerus caffer) | |
| Taurotragus | Taurotragus oryx – (eland) • Taurotragus derbianus – (oreas) | |
czykara (Tetracerus) | czykara dekańska (Tetracerus quadricornis) | |
niala (Tragelaphus) | niala grzywiasta (Tragelaphus angasii) • niala górska (Tragelaphus buxtoni) • bongo leśne (Tragelaphus eurycerus) • kudu małe (Tragelaphus imberbis) • buszbok subsaharyjski (Tragelaphus scriptus) • sitatunga sawannowa (Tragelaphus spekii) • kudu wielkie (Tragelaphus strepsiceros) • | |
koziorożce (Caprinae) | arui (Ammotragus) | arui grzywiasta (Ammotragus lervia) |
arabotar (Arabitragus) | arabotar blady (Arabitragus jayakari) | |
takin (Budorcas) | takin złoty (Budorcas taxicolor) | |
| koziorożec (Capra) | koziorożec kaukaski (Capra caucasica) • markur śruborogi (Capra falconeri) • koza domowa (Capra hircus) • koziorożec alpejski (Capra ibex) • koziorożec nubijski (Capra nubiana) • koziorożec pirenejski (Capra pyrenaica) • koziorożec syberyjski (Capra sibirica) • koziorożec abisyński (Capra walie) | |
serau (Capricornis) | serau kędzierzawy (Capricornis crispus) • serau chiński (Capricornis milneedwardsii) • serau rudy (Capricornis rubidus) • serau białogrzywy (Capricornis sumatrensis) • serau tajwański (Capricornis swinhoei) • serau himalajski (Capricornis thar) | |
tar (Hemitragus) | tar himalajski (Hemitragus jemlahicus) | |
goral (Naemorhedus) | goral brunatny (Naemorhedus baileyi) • goral długoogonowy (Naemorhedus caudatus) • goral himalajski (Naemorhedus goral) • goral szary (Naemorhedus griseus) | |
nilgiritar (Nilgiritragus) | nilgiritar leśny (Nilgiritragus hylocrius) | |
kozioł (Oreamnos) | kozioł śnieżny (Oreamnos americanus) | |
piżmowół (Ovibos) | piżmowół arktyczny (Ovibos moschatus) | |
owca (Ovis) | owca dzika (Ovis ammon) • owca domowa (Ovis aries) • owca kanadyjska (Ovis canadensis) • owca jukońska (Ovis dalli) • owca śnieżna (Ovis nivicola) | |
nahur (Pseudois) | nahur górski (Pseudois nayaur) • nahur karłowaty (Pseudois schaeferi) | |
kozica (Rupicapra) | kozica południowa (Rupicapra pyrenaica) • kozica północna (Rupicapra rupicapra) | |
dujkery (Cephalophinae) | dujker (Cephalophus) | dujker wyspowy (Cephalophus adersi) • dujker liberyjski (Cephalophus brookei) • dujker płowy (Cephalophus callipygus) • dujker czarnopręgi (Cephalophus dorsalis) • dujker duży (Cephalophus jentinki) • dujker białobrzuchy (Cephalophus leucogaster) • dujker czerwony (Cephalophus natalensis) • dujker czarny (Cephalophus niger) • dujker czarnoczelny (Cephalophus nigrifrons) • dujker zatokowy (Cephalophus ogilbyi) • dujker rudoboki (Cephalophus rufilatus) • dujker żółtopręgi (Cephalophus silvicultor) • dujker tanzański (Cephalophus spadix) • dujker jednobarwny (Cephalophus weynsi) • dujker zebrowaty (Cephalophus zebra) |
dujkerczyk (Philantomba) | dujkerczyk karłowaty (Philantomba maxwellii) • dujkerczyk modry (Philantomba monticola) • dujkerczyk skryty (Philantomba walteri) | |
grym (Sylvicapra) | grym szary (Sylvicapra grimmia) | |
antylopowce (Hippotraginae) | adaks (Addax) | adaks pustynny (Addax nasomaculatus) |
antylopowiec (Hippotragus) | antylopowiec koński (Hippotragus equinus) • antylopowiec szablorogi (Hippotragus niger) • †antylopowiec modry (Hippotragus leucophaeus) | |
oryks (Oryx) | oryks pręgoboki (Oryx beisa) • oryks szablorogi (Oryx dammah) • oryks południowy (Oryx gazella) • oryks arabski (Oryx leucoryx) | |
koby (Reduncinae) | Kobus | kob śniady (Kobus ellipsiprymnus) • kob żółty (Kobus kob) • kob nilowy (Kobus megaceros) • kob lirorogi (Kobus vardonii) • kob moczarowy (Kobus leche) |
ridbok (Redunca) | ridbok południowy (Redunca arundinum) • ridbok górski (Redunca fulvorufula) • ridbok zwyczajny (Redunca redunca) | |
pelea (Pelea) | pelea sarnia (Pelea capreolus) | |
W innych klasyfikacjach wyróżniane są jeszcze podrodziny: Neotraginae, Saiginae, Tragelaphinae i Peleinae.
Zobacz też |
- zwierzęta hodowlane
- fauna Polski
Bibliografia |
- Halina Komosińska, Elżbieta Podsiadło: Ssaki kopytne : przewodnik. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002. ISBN 83-01-13806-8.
- Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.): Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) (ang.). Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 6 stycznia 2008].
Przypisy |
↑ ab Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk, 2015, s. 297. ISBN 978-83-88147-15-9.
Kontrola autorytatywna (takson):
GND: 4160680-2
BNCF: 8696
