Cfrtjryk

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Ryga

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: ryga (przyrząd).

Ryga Rīga
Panorama Starego Miasta w Rydze
Herb Flaga
Państwo	Łotwa
Region	Ryga
Burmistrz	Nił Uszakow
Powierzchnia	307,17 km²
Wysokość	6 m n.p.m.
Populacja (01.01.2017) • liczba ludności • gęstość	641 423 2 274,1 os./km²
Nr kierunkowy	+371 67
Kod pocztowy	LV-10(01-84)
Tablice rejestracyjne	LV
Położenie na mapie Łotwy Ryga
56°58′N 24°08′E/56,966667 24,133333
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Portal Litwa, Łotwa i Estonia

Ryga (łot. Rīga [ˈriːɡa], niem. Riga, lit. Ryga, est. Riia, liw. Rīgõ, fin. Riika, jidysz ריגע, Rige, ros. Рига, Riga, ukr. Рига, Ryha) – stolica i największe miasto Łotwy, położone nad rzeką Dźwiną w pobliżu jej ujścia do Bałtyku w Zatoce Ryskiej. Jest głównym ośrodkiem gospodarczo-przemysłowym, komunikacyjnym (port morski, lotniczy i węzeł kolejowy Ryga Centralna), kulturalnym i naukowym kraju. Zabytkowe Stare Miasto wpisane na listę światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO. Stanowi jedno z największych w Europie skupisk architektury secesyjnej. W przeszłości ludność miasta dochodziła nawet do 900 tys. mieszkańców, w 2017 liczba ludności Rygi wynosiła około 640 tys. osób.

Historia |

Dzieje najstarsze |

Już w X wieku istniała rozwinięta osada plemienia Liwów u ujścia Dźwiny. Obecne miasto zostało założone w 1201 przez biskupa Alberta von Buxhövden i szybko stało się, jako jeden z członków Hanzy od 1282 roku, ważnym ośrodkiem handlowym na wybrzeżu Bałtyku. W 1207 roku rozpoczęto budowę murów miejskich. Po 1225 roku legat papieski Wilhelm z Modeny przyznał mieszczanom prawa, które mieli kupcy niemieccy w Visby na Gotlandii. W średniowieczu Ryga była jednym z najważniejszych portów bałtyckich. Od tego momentu zaczęły się w Rydze, jak i całej Łotwie silne wpływy niemieckiej kultury, języka niemieckiego i niemieckie osadnictwo, a sytuacja ta trwała setki lat. Po 1237 roku posiadłości i prawa zakonu kawalerów mieczowych na terenie miasta przejął zakon krzyżacki. Od 1255 Ryga była siedzibą katolickiej archidiecezji Prus, Inflant i Estonii, której podlegała m.in. diecezja chełmińska i diecezja warmińska. W związku z próbami przejęcia władzy w mieście przez zakon krzyżacki, w 1297 roku mieszczanie Rygi zburzyli dwór krzyżacki i wymordowali jego załogę. Konflikt trwał do 1330 roku, gdy wojska zakonne zmusiły miasto do poddania się. W 1366 roku wielki mistrz zrzekł się władzy nad miastem, zastrzegając jedynie prawo do posiadania zamku. W 1366 papież ustanowił królów Polski opiekunem arcybiskupstwa ryskiego. W 1452 roku zakon krzyżacki i arcybiskup Sylwester Stodewescher zawarli w Kircholmie ugodę, na mocy której podzielili się władzą nad miastem. W 1484 roku mieszczanie zbuntowali się ponownie i zburzyli zamek krzyżacki, jednak po kilku latach musieli się ponownie podporządkować zakonowi, którego pozycja jednak szybko w następnych latach zaczęła słabnąć. W latach 1521–1524 Ryga stała się miastem luterańskim.

Ryga w Rzeczypospolitej (1561-1621) |

Panorama Rygi w 1572 roku

28 listopada 1561 na mocy paktu wileńskiego Inflanty oddały się pod opiekę królowi Zygmuntowi Augustowi, a Gotthard Kettler otrzymał w lenno Kurlandię i Semigalię. W dniu 5 marca 1562 na zamku w Rydze Kettler złożył hołd lenny Zygmuntowi II Augustowi, który w zastępstwie króla polskiego przyjął Mikołaj Radziwiłł Czarny. Po unii lubelskiej w 1569 Ryga znalazła się pod wspólnym panowaniem Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pod polską władzą zamek w Rydze znajdował się od 1565 r., natomiast w roku następnym utworzono w Rydze kasztelanię. W 1566 r. nastąpiła sekularyzacja i w efekcie likwidacja arcybiskupstwa w Rydze.

W obrębie państwa polsko-litewskiego Ryga otrzymała najpierw 20 lat autonomii (Freiheistsjahre) i po upływie tego okresu król Stefan Batory podpisał 15 stycznia 1581 r. akt poddania się Rygi jego władzy. Po pokonaniu Iwana Groźnego w 1582 r. król uroczyście wjechał do miasta przez bramę Marschallpforte, a następnie w tym samym roku założył w nim kolegium jezuickie. W listopadzie 1582 r. Sejm Rzeczypospolitej zatwierdził nowy przywilej dla miasta Corpus Privilegiorum Stephaneum. Król Stefan Batory nadał Rydze prawo składu w 1581 i 1582 roku^[1]. . W 1584 r. miasto zawarło specjalną konwencję ułatwiającą handel z Wielkim Księstwem Litewskim. W latach 1584–1589 miastem wstrząsnęły niepokoje określane jako „rozruchy kalendarzowe”, których tłem było wprowadzenie kalendarza gregoriańskiego, spór o kościół św. Jakuba pomiędzy katolikami a protestantami i w konsekwencji wypędzenie jezuitów oraz konflikt między Radą Miejską a Gildiami o władzę w mieście. W trakcie starć publicznie stracono w 1586 r. dwóch stronników króla Polski: wójta Testiusza i syndyka Wellinga. Nastroje uspokoiły się w czasie panowania Zygmunta III Wazy, gdy pod mury miasta podeszły wojska wojewody wendeńskiego Jerzego Farensbacha i stracono dwóch przywódców gildii protestanckiej notariusza Gizego i ławnika Brynka.

3 grosze Zygmunta III Wazy z mennicy ryskiej

W okresie panowania Rzeczypospolitej w ryskiej mennicy bito polskie monety.

Miasto pod panowaniem polskim zaczęło się dynamicznie rozwijać, czego dowodem był wzrost liczebności cechów rzemieślniczych z 8 do 24. W 1588 r. N. Mollin otworzył w mieście pierwszą drukarnię, którą wzorował na drukarni hetmana Jana Zamoyskiego w Zamościu. W 1589 r. miasto złożyło przysięgę wierności nowemu królowi Polski Zygmuntowi III Wazie. W 1601 r. sądy miejskie podporządkowano bezpośrednio najwyższym sądom królewskim w Warszawie. W 1603 r. król Zygmunt III zezwolił miastu na zatrzymywanie połowy otrzymywanych ceł.

W czasie II wojny polsko-szwedzkiej w 1601 r. pod miastem wojska polskie rozbiły wojska szwedzkie, a w 1605 we wsi Kircholm, 25 km od Rygi, wojska Rzeczypospolitej pokonały przeważające siły szwedzkie.

W czasie IV wojny polsko-szwedzkiej król Szwecji Gustaw II Adolf obległ miasto 21 sierpnia 1621 r. Rygi bronił garnizon liczący 900 polskich żołnierzy oraz 3700 mieszczan z milicji miejskiej z artylerią. Po miesięcznym oblężeniu i odparciu trzech szturmów Ryga skapitulowała 25 września. Leżący niedaleko Dyjament (dziś dzielnica miasta), którego broniła tylko jedna kompania piechoty, poddał się dopiero 2 października. Ryga pozostała pod panowaniem Szwedów na mocy rozejmu w Altmarku z 1629 r. Panowanie szwedzkie nad Rygą potwierdził de iure dopiero pokój w Oliwie w 1660 r.

Ryga pod panowaniem Szwecji (1621-1710) |

W latach 1656–1661 w czasie wojny szwedzko-rosyjskiej Rosjanie po raz pierwszy podjęli próbę zdobycia miasta. W trakcie III wojny północnej w 1700 roku miasto obległy wojska saskie króla Augusta II Mocnego, który zdobyciem miasta chciał wzmocnić swoją pozycję wobec szlachty polskiej.

Ryga w carskiej Rosji (1710-1917) |

Ryga ok. 1890-1900

W 1710 r. po bitwie pod Połtawą miasto zdobyli Rosjanie, jednak niedaleka Łatgalia nadal do 1772 r. pozostała w rękach polskich. W 1721 roku Szwecja w traktacie nysztackim uznała przynależność Rygi do Rosji. W 1782 roku powstał pierwszy teatr publiczny. W 1796 stała się stolicą guberni inflanckiej. W 1812 roku wojska napoleońskie palą przedmieścia miejskie, odbudowane następnie przez generał-gubernatora inflanckiego Filippo Paulucciego^[2]. W 1854 r. podczas wojny krymskiej port został zablokowany przez flotę brytyjską. W latach 1857–1863 zburzono fortyfikacje miejskie i rozpoczęto zakładanie bulwarów. W latach 1858–1861 nastąpiła pierwsza masowa migracja ludności łotewskiej ze wsi do Rygi, co spowodowało wzrost jej znaczenia w mieście. W 1881 r. ludność miasta liczyła już 170 tys. mieszkańców, w tym 67 tys. posługiwało się językiem niemieckim (40%), 50 tys. łotewskim (30%), 32 tys. rosyjskim (19%) i 3,2 tys. językiem polskim (2%)^[3]. W 1905 r. miastem wstrząsają rozruchy robotnicze. W trakcie I wojny światowej Ryga została zdobyta przez Niemców 3 września 1917 r.

Ryga w Republice Łotewskiej (1918-1940) |

W latach 1918–1940 stolica Republiki Łotewskiej. W dniu 11 listopada 1919 roku pod Rygą wojska łotewsko-estońskie pokonały białą Zachodnią Armię Ochotniczą generała Bermondta-Awałowa. 18 marca 1921 podpisano tu traktat pokojowy między Polską a Rosją. W 1935 roku Łotysze stanowili ok. 65% mieszkańców.

Ryga podczas II wojny światowej i w składzie ZSRR (1940-1991) |

Przykład sowieckiej zabudowy blokowej na ryskim osiedlu

W 1940 wcielona do ZSRR. W dniu 1 lipca 1941 r. w początkowej fazie operacji Barbarossa zajęta przez Niemców, z wydatnym udziałem powstańców łotewskich. W dniu 13 października 1944 zdobyta ponownie przez Armię Czerwoną i wcielona do ZSRR. Na skutek działań wojennych wiele obiektów miejskich ulega zniszczeniu. W 1949 r. nastąpiła kolejna wywózka mieszkańców miasta na Syberię. W związku z masowym napływem Rosjan do miasta, w 1979 r. liczba Łotyszy w Rydze spada do 38%.

Ryga w Republice Łotewskiej |

Od 21 sierpnia 1991 ogłoszenie niepodległości przez Łotwę, miasto ponownie stolicą państwa łotewskiego. W 2003 w stolicy Łotwy został zorganizowany 48. Konkurs Piosenki Eurowizji. Największą imprezą międzynarodową, jaką dotąd gościła Ryga (oraz cała Łotwa) stały się Mistrzostwa Świata w Hokeju na Lodzie w 2006 roku. W 2013 roku w Rydze doszło do katastrofy budowlanej, w której zginęły 54 osoby.

Mikrorejony |

Ryga – zdjęcie satelitarne Landsat

Gotycka zabudowa Starego Miasta

Powszechnie przyjmuje się podział miasta na 47 mikrorejonów:

Panorama miasta

Ważniejsze miejsca i zabytki |

Ryga, plac ratuszowy (Rātslaukums) i dom Bractwa Czarnogłowych; widoczny pomnik Rolanda

Dom Kotów

Budynek szwajcarskiej restauracji Alpenrose – Jauniela iela 16

Miasto leży na trasie Europejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego. W 1997 ryska starówka została wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO^[4]. Do najbardziej znanych zabytków i charakterystycznych miejsc Rygi należą:

• 
  Katedra w Rydze (protestancka)


• 
  Katedra św. Jakuba w Rydze (katolicka)


• Zamek w Rydze


• Baszta Prochowa


• Brama Szwedzka


• Budynek Sejmu w Rydze


• Centrāltirgus


• Dom Bractwa Czarnogłowych


• 
  Dom Kotów (Kaku nams)


• cerkwie prawosławne: sobór Narodzenia Pańskiego, cerkiew Zwiastowania, św. Aleksandra Newskiego, cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego, cerkiew św. Jana Chrzciciela, cerkiew św. Michała Archanioła, cerkiew Trójcy Świętej, cerkiew Wszystkich Świętych
  


• monaster Trójcy Świętej i św. Sergiusza z Radoneża w Rydze


• Konventa Sēta


• Koszary Jakuba


• Kościół św. Jerzego w Rydze


• Kościół św. Piotra w Rydze


• Łotewskie Muzeum Etnograficzne


• Mała Gildia


• Mežaparks


• Wieżowiec Akademii Nauk Łotwy


• Pomnik Rolanda
  


• Pomnik Wolności


• Ryska wieża radiowo-telewizyjna


• Synagoga Miejska w Rydze


• Trzej Bracia


• Ulica Alberta w Rydze


• Wielka Gildia


• Zegar Laima


• gmach Biblioteki Narodowej Łotwy
  


• Kościół Matki Boskiej Bolesnej w Rydze


• Kościół Jezusa w Rydze


• Kościół Marcina Lutra w Rydze


• Kościół Zbawiciela w Rydze


• Kościół św. Marcina w Rydze


• Kościół ewangelicko-reformowany w Rydze


• Budynek przy ul. Alusknes Iela 5 z 1910-12, wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO^[5].

Polonica |

Plac Zamkowy wraz z kościołem Matki Boskiej Bolesnej

• W katedrze w jednej z kaplic został pochowany podkomorzy króla Zygmunta III Wazy rotmistrz wojsk polskich Kacper Tyzenhaus z małżonką.


• W kościele św. Jakuba posługę sprawował i wygłaszał kazania Piotr Skarga. W 1582 roku król Stefan Batory ze swej rezydencji na zamku przychodził do tego kościoła na msze.


• W kościele św. Franciszka (Sv. Franciska Romas katolu baznica) z 1889 roku pod ołtarzem głównym został pochowany Stanisław Sołtan marszałek nadworny Wielkiego Księstwa Litewskiego i późniejszy zesłaniec syberyjski. Pierwotnie grób znajdował się w kaplicy na której postawiono obecny kościół. Na terenie dawnego cmentarza przykościelnego (od 1908 roku Ogrodu Pokoju) byli pochowani pisarz hrabia Leon Potocki (1799-1864) oraz założyciel akademickiej korporacji „Arkonia” Karol Gąsowski (zm. 1879)


• przy uliczce Polska Brama (Poļu Gate) znajduje się kościół Matki Boskiej Bolesnej z 1784 roku, który został wzniesiony w związku z obecnością w mieście polskojęzycznej ludności katolickiej.


• Zamek w Rydze był rezydencją polskich namiestników m.in. Jana Hieronima Chodkiewicza i księcia Jerzego Radziwiłła.


• Na Politechnice Ryskiej (obecnie Uniwersytet Techniczny, łot. Rīgas Tehniskā Universitāte) studiował Ignacy Mościcki (prezydent Rzeczypospolitej w latach 1926–1939), fakt ten upamiętnia dwujęzyczna tablica umieszczona przy wejściu do budynku dawnego Wydziału Chemii


• Na Politechnice Ryskiej powstały jedne z najstarszych polskich korporacji akademickich: Arkonia i Welecja.


• W okresie międzywojennym w Rydze funkcjonowały polskojęzyczna Miejska Szkoła Średnia i Teatr Polski.


• Od 1990 roku miasto jest siedzibą Związku Polaków na Łotwie.

Populacja |

Detal ryskiej architektury secesyjnej

Widok z wieży kościoła św. Piotra na katedrę luterańską i Dźwinę

Narodowości |

W czasie ZSRR w Rydze osiedliło się wielu Rosjan, Ukraińców i Białorusinów, którzy mieszkają tam do dziś, większość z nich nie zna języka łotewskiego. Dane za 2013:

Szkoły wyższe |

Uniwersytet Łotwy

• Uniwersytet Łotwy


• Uniwersytet Stradiņša w Rydze


• Ryski Uniwersytet Techniczny


• Sztokholmska Szkoła Ekonomii w Rydze


• Łotewska Akademia Sztuki

Muzea |

• Łotewskie Muzeum Etnograficzne


• Muzeum Okupacji w Rydze


• Ryskie Muzeum Motoryzacji


• Łotewskie Narodowe Muzeum Sztuki

Transport |

Typowy tabor tramwajowy – Tatra T3 w Rydze

W Rydze funkcjonują port lotniczy, port morski oraz największa stacja kolejowa na Łotwie. Komunikację miejską obsługują zarówno tramwaje jak i trolejbusy.

Sport |

W Rydze działa wiele klubów sportowych, do bardziej znanych należą kluby piłkarskie: Skonto FC, Dinamo-Rīnuži/LASD Ryga, FK Rīga, FK Daugava Ryga, a hokej na lodzie reprezentuje tutaj Dinamo Ryga. Głównymi obiektami sportowymi Rygi są Stadion Skonto oraz hale Arēna Rīga i Skonto Arena.

W 1937 w Rydze odbyły się Mistrzostwa Europy w Koszykówce, a w 2006 Mistrzostwa Świata w Hokeju na Lodzie.

Ludzie związani z miastem |

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Rygą.

Miasta partnerskie |

Ryska akademia sztuki

Zobacz też |

• traktat ryski (1920)


• traktat ryski (1921)


• Cerkiew Kazańskiej Ikony Matki Bożej w Rydze


• Cerkiew Wszystkich Świętych w Rydze


• Cerkiew św. Michała Archanioła w Rydze


• 
  Ryski Czarny Balsam – tradycyjny napój alkoholowy, jeden z najbardziej charakterystycznych łotewskich produktów spożywczych

Przypisy |

Linki zewnętrzne |

• Oficjalna strona władz miejskich


• Szczegółowa historia miast w I Rzeczypospolitej, wirtualna mapa okolic, historia okolicznych miast


• Historia getta w Rydze (en)


• 
  Ryga w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. X: Rukszenice – Sochaczew. Warszawa 1889.


• Strona o Rydze, stolice Łotwy (pl)

p • d • e Podział administracyjny Łotwy Gminy Ādaži Agłona Aizkraukle Aizpute Aknīste Aloja Alsunga Alūksnē Amata Ape Auce Babīte Baldone Baltinava Balvi Bauska Beverīna Brocēni Burtnieki Carnikava Cesvaine Cibla Dagda Dobele Dundaga Durbe Dyneburg Ekawa Engure Ērgļi Garkalne Grobiņa Gulbene Ikšķile Iłukszta Inčukalns Jaunjelgava Jaunpiebalga Jaunpils Jēkabpils Jełgawa Kandava Kārsava Ķegums Ķekava Kieś Kocēni Koknese Krasław Krimulda Krustpils Kuldīga Lielvārde Līgatne Limbaži Līvāni Lubāna Lucyn Madona Mālpils Mārupe Mazsalaca Mērsrags Naukšēni Nereta Nīca Ogre Olaine Ozolnieki Pārgauja Pāvilosta Pļaviņas Preiļi Priekule Priekuļi Rauna Riebiņi Roja Ropaži Rucava Rugāji Rūjiena Rundāle Rzeżyca Sala Salacgrīva Salaspils Saldus Saulkrasti Sēja Sigulda Skrīveri Skrunda Smiltene Stopiņi Strenči Talsi Tērvete Tukums Vaiņode Valka Varakļāni Vārkava Vecpiebalga Vecumnieki Viesīte Viļaka Viļāni Windawa Zilupe Miasta wydzielone Dyneburg Jēkabpils Jełgawa Jurmała Lipawa Ryga Rzeżyca Valmiera Windawa

p • d • e Podział administracyjny Łotwy (do 2009) Okręgi Aizkraukle Alūksne Balvi Bauska Dobele Dyneburg Gulbene Jēkabpils Jełgawa Kieś Krasław Kuldīga Limbaži Lipawa Lucyn Madona Ogre Preiļi Ryga Rzeżyca Saldus Talsi Tukums Valka Valmiera Windawa Miasta wydzielone Dyneburg Jełgawa Jurmała Lipawa Ryga Rzeżyca Windawa

p • d • e Związek Hanzeatycki Wykaz miast hanzeatyckich WERSALIKAMI PÓŁGRUBYMI oznaczono miasta-przywódców rejonów lub okręgów; WERSALIKAMI – miasta które odegrały poważną rolę w Hanzie Region nadreński (Ren – Moza) Dinant Duisburg Düsseldorf Emmerich Grieth KOLONIA Neuss Nijmegen Roermond Tiel Venlo Wessel Zaltbommel Region IJssel i Zuiderzee Arnhem DEVENTER Doesborg Elburg Harderwijk Hasselt Hattem KAMPEN Ommen Stavoren Zutphen Zwolle Wybrzeże Morza Północnego Groningen BREMA Stade Buxtehude HAMBURG Między Renem i Wezerą (Westfalia) Ahlen Allendorf Altena Arnsberg Attendorn Beckum Belecke Bielefeld Blankenstein (Hattingen) Bocholt Bochum Bödefeld Borgentreich Borken Brakel Breckerfeld Brilon Coesfeld Dorsten DORTMUND Drolshagen Dülmen Essen Eversberg Freienohl Fürstenau Geseke Grevenstein Hachen Hagen Haltern Hamm Hattingen Herford Hirschberg Hörde Hüsten Iburg Iserlohn Kallenhardt Kamen Langscheid Lemgo Lüdenscheid Lünen Melle Menden Minden MÜNSTER Neheim Neuenrade Neustadt Nieheim Oldenzaal Olpe OSNABRÜCK Paderborn Peckelsheim Plettenberg Quakenbrück Ratingen Recklinghausen Rheine Rüthen Schwerte SOEST Solingen Sundern Telgte Unna Vörden Vreden Warburg Warendorf Warstein Wattenscheid Werl Werne Westhofen Wetter Wiedenbrück Między Wezerą i Łabą (Dolna Saksonia) Alfeld Aschersleben Bockenem BRUNSZWIK Einbeck Gardelegen GOSLAR Gronau Halberstadt Hameln Hanower Helmstedt HILDESHEIM LÜNEBURG MAGDEBURG Osterburg Quedlinburg Salzwedel Seehausen Stendal Tangermünde Ulzen Werben Niemcy środkowe (na południe do Harzu między górną Wezerą i Soławą) Duderstadt Erfurt Getynga Halle Merseburg Mühlhausen Naumburg Nordhausen Northeim Osterode Uslar Brandenburgia Berlin Brandenburg Frankfurt nad Odrą Havelberg Cölln Kyritz Perleberg Pritzwalk Południowe wybrzeże Bałtyku w granicach cesarstwa Kilonia LUBEKA WISMAR ROSTOCK STRALSUND Greifswald Demmin Gützkow Szczecin Białogard Darłowo Goleniów Gryfice Kamień Kołobrzeg Koszalin Sławno Słupsk Stargard Trzebiatów Wolin Prusy, Polska Braniewo Chełmno GDAŃSK Elbląg KRÓLEWIEC TORUŃ WROCŁAW KRAKÓW Inflanty DORPAT Goldingen Kokenhusen Lemsal Parnawa REWEL Roop RYGA Valmiera Viljandi Wenden Windawa Szwecja Kalmar Nyköping SZTOKHOLM VISBY