Cfrtjryk

; ;	; Cynk;
	; Cynk;
	; miedź ← cynk → gal;
	Wygląd;
	niebieskawoszary;
; ;	; ;
	; ;
	; ; Widmo emisyjne cynku;
	Ogólne informacje;
Nazwa, symbol, l.a.;	cynk, Zn, 30; (łac. zincum);
Grupa, okres, blok;	; 12, 4, d;
; Stopień utlenienia;	I, II;
Właściwości metaliczne;	; metal przejściowy;
Właściwości tlenków;	; amfoteryczne;
; Masa atomowa;	65,38(2) u;
; Stan skupienia;	stały;
; Gęstość;	7134 kg/m³;
; Temperatura topnienia;	419,53 °C;
; Temperatura wrzenia;	907 °C;
	;
; Numer CAS;	; 7440-66-6;
; PubChem;	23994;
Właściwości atomowe;
	;
Promień; • atomowy; • walencyjny; • van der Waalsa;	; ; 135 (obl. 142) pm; 131 pm; 139 pm;
; Konfiguracja elektronowa;	[Ar]3d104s2;
Zapełnienie powłok;	2, 8, 18, 2; (wizualizacja powłok);
; Elektroujemność; • w skali Paulinga; • w skali Allreda;	; ; 1,65; 1,66;
; Potencjały jonizacyjne;	I 906,4 kJ/mol; II 1733,3 kJ/mol; III 3833 kJ/mol;
Właściwości fizyczne;
	;
; Ciepło parowania;	115,3 kJ/mol;
; Ciepło topnienia;	7,322 kJ/mol;
; Ciśnienie pary nasyconej;	192,2 Pa (692,73 K);
; Konduktywność;	16,6×106S/m;
; Ciepło właściwe;	390 J/(kg·K);
; Przewodność cieplna;	116 W/(m·K);
; Układ krystalograficzny;	heksagonalny;
; Twardość; • w skali Mohsa;	; ; 2,5;
; Prędkość dźwięku;	3700 m/s (293,15 K);
; Objętość molowa;	9,16×10−6 m³/mol;
Najbardziej stabilne izotopy;
	;
Niebezpieczeństwa;
	; Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich;
	;
	; Globalnie zharmonizowany system; klasyfikacji i oznakowania chemikaliów;
	Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI; proszek niestabilizowany;
; ;	; ;
	;
; Zwroty H;	; H250, H260, H410;
; Zwroty P;	; P222, P223, P231+P232, P273, P370+P378, P422;
	;
	Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI; proszek stabilizowany;
; ; ; Uwaga; ;	; ;
	; ;
	;
; Zwroty H;	; H410;
; Zwroty P;	; P273, P501;
	;
	; Europejskie oznakowanie substancji;
	; oznakowanie ma znaczenie wyłącznie historyczne;
	Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI;
; ;	; ;
Łatwopalny; (F);	Groźny dla; środowiska; (N);
	;
; Zwroty R;	; R15, R17, R50/53;
; Zwroty S;	; S2, S43, S46, S60, S61;
	;
	; NFPA 704;
Na podstawie; podanego źródła;	; ; ; 0; 0; 1; W; ;
	;
; Numer RTECS;	ZG8600000;
	Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą; warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa);
; ;	; Multimedia w Wikimedia Commons;
; ;	; Hasło w Wikisłowniku;

Ten artykuł dotyczy pierwiastka chemicznego. Zobacz też: instrument dęty cynk.

Cynk (Zn, łac. zincum) – pierwiastek chemiczny, metal przejściowy z grupy cynkowców w układzie okresowym (grupa 12).

Odkryto 30 izotopów cynku z przedziału mas 54–83, z czego trwałe są izotopy ⁶⁴Zn, ⁶⁶Zn, ⁶⁷Zn, ⁶⁸Zn i ⁷⁰Zn^[8].

Został odkryty w Indiach lub Chinach przed 1500 rokiem p.n.e. Do Europy wiedza o tym metalu zawędrowała dopiero w XVII wieku.

Spis treści

1 Występowanie

2 Otrzymywanie

3 Właściwości fizyczne i chemiczne

4 Związki

5 Cynk-65

6 Zastosowanie

7 Znaczenie biologiczne

8 Uwagi

9 Przypisy

Występowanie |

W skorupie ziemskiej występuje w ilości 25 ppm (molowo)/79 ppm (wagowo)^[9] w postaci minerałów – głównie są to blenda cynkowa i smitsonit.

W Polsce największe złoża rud cynku (wraz z rudami ołowiu) stwierdzona na północy i północnym wschodzie Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Wydobywane są głównie w okolicach Olkusza^[10].

Wydobycie cynku na świecie w 2006 roku

W produktach żywnościowych duże ilości związków cynku znajdują się w ostrygach, chudym mięsie, drobiu i rybach. Dostarczają go również kasze i chleb pełnoziarnisty.

Otrzymywanie |

Cynk na skalę przemysłową otrzymuje się metodą pirometalurgiczną bądź hydrometalurgiczną. Proces pirometalurgiczny polega zazwyczaj na prażeniu spiekającym koncentratów zawierających siarczek cynku, a następnie redukcji otrzymanego w wyniku prażenia tlenku cynku w piecach szybowych specjalnej konstrukcji, wyposażonych w kondensator do szybkiego skraplania powstających par cynku. Dawniej proces ten prowadzono najczęściej w tzw. muflach poziomych. W procesie hydrometalurgicznym koncentrat poddaje się ługowaniu roztworem kwasu siarkowego, otrzymany roztwór siarczanu cynku oczyszcza się i wydziela z niego metaliczny cynk drogą elektrolizy. Następnie okresowo zdziera się cynk z katod, przetapia i odlewa w tzw. gąski.

Właściwości fizyczne i chemiczne |

Cynk metaliczny jest błękitnobiałym, kruchym metalem. Na powietrzu ulega podobnej do aluminium pasywacji. Cynk jest bardzo reaktywny zarówno w środowisku kwasowym, jak i zasadowym, nie reaguje natomiast z wodą w warunkach obojętnych.

Związki |

Szeroko stosowanym związkiem cynku jest jego tlenek ZnO (biel cynkowa), który jest wykorzystywany jako dodatek do farb i lakierów oraz jako wypełniacz i stabilizator gumy i tworzyw sztucznych.

Cynk-65 |

Izotop podlegający rozpadowi beta plus, emitując promieniowanie gamma o energii 1,115 MeV, promieniowanie anihilacji (511 keV) i promieniowanie charakterystyczne linii K_α miedzi (8,047 keV). Stosowany w metodzie atomów znaczonych^[11].

Zastosowanie |

Najważniejsze zastosowanie technologiczne cynku to pokrywanie nim blach stalowych (stal ocynkowana), w celu uodpornienia na korozję. Cynk jest też składnikiem wielu stopów, zwłaszcza z miedzią (mosiądz, tombak). Cynk stosowany jest też w ogniwach elektrycznych Daniella i Leclanchégo.

Znaczenie biologiczne |

Cynk jest jednym z niezbędnych mikroelementów – fakt ten został potwierdzony dopiero w 1957 roku. Jest obecny w centrach aktywnych wielu (około 200) enzymów uczestniczących w różnych procesach, w tym w przemianach metabolicznych. Ponadto wiele czynników transkrypcyjnych, białek regulatorowych i innych typów białek wiążących DNA zawiera tzw. palce cynkowe. W związku z tym cynk ma wpływ na wszystkie podstawowe procesy życiowe. Bierze udział między innymi w mineralizacji kości, gojeniu się ran, wpływa na pracę układu odpornościowego, prawidłowe wydzielanie insuliny przez trzustkę oraz na stężenie witaminy A i cholesterolu. Ma swój udział w regulacji ciśnienia krwi i rytmu serca. Jest też niezbędny przy syntezie związków regulujących wzrost i rozwój roślin. Cynk zwiększa produkcję plemników.

Jego minimalne dzienne spożycie wynosi 5 mg, zalecane 15–20 mg. Wchłanianie z przewodu pokarmowego kształtuje się na poziomie 10–40% i zachodzi głównie w jelicie cienkim. Wchłanianie z pokarmu jest regulowane hormonalnie i zależy od zapotrzebowania (zwiększa się w stanach niedoboru). Białka zwierzęce i kwas cytrynowy ułatwiają absorpcję cynku, natomiast żelazo i miedź utrudniają ją.

Niedobór cynku powoduje niedokrwistość, spowolnienie tempa wzrostu, wady wrodzone, złe gojenie się ran, łuszczycopodobne zmiany skórne, zapalenia skóry i utratę owłosienia, złą tolerancję glukozy, biegunki, utratę apetytu. U dorosłych mogą również wystąpić: kurza ślepota, zmniejszenie odporności, zaburzenia w grasicy i węzłach chłonnych, zaburzenia smaku i węchu (ocenia się, że przyczyną ok. 25% objawów zaburzeń smaku i węchu jest niedobór cynku). Może sprzyjać miażdżycy tętnic, ponieważ zmniejsza odporność komórek na uszkodzenia. U dzieci niedobór cynku sprawia, że są niższe niż rówieśnicy i gorzej się rozwijają umysłowo.

Część badań wskazuje, że podawanie cynku może zmniejszać natężenie objawów u dzieci z ADHD mających niedobory tego pierwiastka. Rola suplementacji cynku w tej chorobie nie jest jednak potwierdzona i wymaga dalszych badań^[12].

Niedobór pierwiastka u roślin powoduje chlorozę i karlenie liści.

Cynk działa leczniczo na wrzody żołądka, uporczywe żylaki, reumatyzm, owrzodzenia, trądzik, choroby skórne.

Sole cynku(II) w dużych ilościach są rakotwórcze.

Regularne zażywanie niektórych farmaceutyków, w tym pigułek antykoncepcyjnych, oraz picie alkoholu powoduje obniżenie poziomu cynku w organizmie człowieka.

Uwagi |

↑ Wartość w nawiasie oznacza niepewność związaną z ostatnią cyfrą znaczącą. Duże różnice w składzie izotopowym tego pierwiastka w źródłach naturalnych nie pozwalają na podanie wartości masy atomowej z większą dokładnością.

Przypisy |

↑ ^a^b^c CRC Handbook of Chemistry and Physics, David R.D.R. Lide (red.), wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 4-99, ISBN 978-1-4200-9084-0 .

↑ ^a^b^c Cynk (ang.) w wykazie klasyfikacji i oznakowania Europejskiej Agencji Chemikaliów. [dostęp 2015-03-10].

↑ Cynk (nr 324930) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-10-05].

↑ JurisJ. Meija JurisJ. i inni, Atomic weights of the elements 2013 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 88 (3), 2016, s. 265–291, DOI: 10.1515/pac-2015-0305 .

↑ Cynk (CID: 23994) (ang.) w bazie PubChem, United States National Library of Medicine.

↑ Cynk (nr 324930) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Polski. [dostęp 2011-10-05].

↑ Cynk (nr 209988) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Polski. [dostęp 2015-03-10].

↑ Zn Isotopes (ang.). Isotopes Project, Lawrence Berkeley National Laboratory. [dostęp 2015-04-11].

↑ Zinc geological information. WebElements Periodic Table. [dostęp 2016-02-02].

↑ Rudy cynku i ołowiu. Portal Kopalin i Surowców Mineralnych – Polskie Kopalnie, 2013-10-18. [dostęp 2016-02-02].

↑ Ryszard Szepke: 1000 słów o atomie i technice jądrowej. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06723-6. (pol.)

↑ Klaus W.K.W. Lange Klaus W.K.W. i inni, The Role of Nutritional Supplements in the Treatment of ADHD: What the Evidence Says, „Current Psychiatry Reports”, 19 (8), 2017, DOI: 10.1007/s11920-017-0762-1 .

[CIAAW-4] Wartość w nawiasie oznacza niepewność związaną z ostatnią cyfrą znaczącą. Duże różnice w składzie izotopowym tego pierwiastka w źródłach naturalnych nie pozwalają na podanie wartości masy atomowej z większą dokładnością.

[CRC-1] CRC Handbook of Chemistry and Physics, David R.D.R. Lide (red.), wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 4-99, ISBN 978-1-4200-9084-0 .

[CLI-2] Cynk (ang.) w wykazie klasyfikacji i oznakowania Europejskiej Agencji Chemikaliów. [dostęp 2015-03-10].

[Aldrich-US-3] Cynk (nr 324930) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-10-05].

[CIAAW-5] JurisJ. Meija JurisJ. i inni, Atomic weights of the elements 2013 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 88 (3), 2016, s. 265–291, DOI: 10.1515/pac-2015-0305 .

[PubChem-6] Cynk (CID: 23994) (ang.) w bazie PubChem, United States National Library of Medicine.

[Aldrich-7] Cynk (nr 324930) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Polski. [dostęp 2011-10-05].

[Aldrich-2-8] Cynk (nr 209988) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Polski. [dostęp 2015-03-10].

[BL-9] Zn Isotopes (ang.). Isotopes Project, Lawrence Berkeley National Laboratory. [dostęp 2015-04-11].

[webelem-10] Zinc geological information. WebElements Periodic Table. [dostęp 2016-02-02].

[surowce-11] Rudy cynku i ołowiu. Portal Kopalin i Surowców Mineralnych – Polskie Kopalnie, 2013-10-18. [dostęp 2016-02-02].

[1000slow-12] Ryszard Szepke: 1000 słów o atomie i technice jądrowej. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06723-6. (pol.)

[lange-13] Klaus W.K.W. Lange Klaus W.K.W. i inni, The Role of Nutritional Supplements in the Treatment of ADHD: What the Evidence Says, „Current Psychiatry Reports”, 19 (8), 2017, DOI: 10.1007/s11920-017-0762-1 .

搜尋此網誌

Cfrtjryk

Cynk